Η Ευρώπη υπερβαίνει το φαινόμενο της κρίσης

Πέρα από την οικονομική σύλληψη της Ευρώπης

Υπό την οδυνηρή επίδραση του πρόσκαιρου μνημονιακού πνεύματος  των καιρών μας, δικαίως ή αδίκως η Ευρώπη και η οικονομική κρίση, έχουν γίνει πλέον ζητήματα συνώνυμα. Εύλογα άλλωστε, αφού εδώ και τέσσερα περίπου χρόνια όταν  πολιτικοί ή ειδικοί αναφέρονται στην Ευρώπη, περιορίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην οικονομική κρίση. Οφθαλμοφανώς λοιπόν προδιαγράφεται μια τάση  περιορισμού της Ευρώπης στο οικονομικό πεδίο. Μια τάση εντούτοις εξαιρετικά επικίνδυνη,  διότι χαμηλώνει αφενός τραγικά τον πήχη  των προσδοκιών απέναντι στο  ευρωπαϊκό όραμα και στο ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο αλλά κυρίως διότι εμπεδώνεται στις ευρωπαϊκές  κοινωνίες μια λογική «ανεκτικότητας» απέναντι σε  νέα κύματα λιτότητας  με τον μανδύα της σωτηρίας των ευρωπαϊκών κεκτημένων κάθε φορά.

Επειδή  η Ευρώπη μειώνεται στις συνειδήσεις των πολιτών μόνιμα στο πεδίο της οικονομίας, καταντάει μια «ωφελιμιστική κοινότητα σκοπιμότητας» η οποία δικαιολογεί μόνο τότε την ύπαρξη της όταν το άτομο επωφελείται περισσότερο από αυτή από ότι επένδυσε στην ίδια και αφετέρου μόνο τότε όταν η οικονομία βρίσκεται σε φάση ανάκαμψης και μεγέθυνσης.

Ένα μοντέλο γραμμικής προσωπικής και οικονομικής ανόδου.

Εάν αμφότερες οι παραπάνω  εκδοχές προόδου εκλείψουν, τότε αναγκαστικά το ευρωπαϊκό εγχείρημα τίθεται σε αμφισβήτηση.

Στην συγκεκριμένη περίπτωση  η κάθε  εξέλιξη που  συνυφαίνεται με φαινόμενα προσωπικής αποτυχίας ή με φαινόμενα οικονομικής ύφεσης  συνδέεται συνειδησιακά  εν πολλοίς με την εξαπάτηση και την δυσπιστία.

Είναι προφανές ότι  η εμπιστοσύνη που επενδύθηκε σε μία  διαρκώς αναπτυσσόμενη οικονομία , καθώς και η εμπιστοσύνη στους άμεσα εμπλεκόμενους ξεπέρασε επικίνδυνα τα επιτρεπτά όρια. Αποτέλεσμα είναι , αργά ή γρήγορα, να επέλθει η διάψευση» με αποτέλεσμα μια κρίση εμπιστοσύνης μαζικής μορφής απέναντι στο ευρωπαϊκό μοντέλο. Με δεδομένη την μαζική απώλεια  εμπιστοσύνης, επιχειρούν σήμερα οι ευρωπαϊκές ελίτ  να  επανελέγξουν την κατάσταση..

Όπως τονίζει ωστόσο ο γερμανός κοινωνιολόγος Μαίλλερινγκ,  η προσπάθεια ελέγχου που ακολουθεί μια φάση κατάχρησης εμπιστοσύνης είναι μια αντίδραση μάλλον ανεπαρκής, διότι ουσιαστικά ανατροφοδοτεί την ‘‘σπειροειδή της δυσπιστίας’’.[i]

Οι έλεγχοι κατά τον ίδιο λειτουργούν σαν  «τρικλοποδιά στο σύστημα», ενώ  αντίθετα, η εμπιστοσύνη επενεργεί ως λιπαντικό».

Η εμπιστοσύνη μπορεί να ανακτηθεί μέσα από την μεταστροφή προς το μοντέλο μιας πολιτισμένης Ευρώπης.

Προφανώς η Ευρώπη σήμερα περισσότερο από ποτέ στερείται της πολιτισμικής  διάστασης.

Στην εποχή της λιτότητας και της διακοπής της ευρύτατης διάχυσης της κοινωνικής ευημερίας,  της διακεκομμένης πρόσβασης σε θεμελιακές κοινωνικές πολιτικές, της ραγδαίας επέκτασης του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας  είναι παράταιρο να θεωρούν ορισμένοι ότι η πεμπτουσία της ευρωπαϊκής διαδικασίας  ολοκλήρωσης εντοπίζεται αποκλειστικά  στην αναζήτηση νέων μορφών ανταγωνιστικότητας[ii].

Όπως έχουμε επισημάνει κατά εξακολούθηση ο στόχος της Ευρώπης  δεν μπορεί να είναι πλέον μόνο η εντονότερη μετάδοση της ανταγωνιστικότητας[iii],  αλλά και  η εντονότερη κοινωνικοποίηση και αλληλεγγύη και η επέκταση  της συνείδησης του ενεργού πολίτη[iv].
Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την ανάδειξη των κοινωνικών και δημοκρατικών αξιών, της Ευρώπης καθώς και την δίκαιη συμμετοχή του πολίτη στο παραγόμενο οικονομικό μέρισμα.

Μόνο έτσι διαμορφώνεται η δυνατότητα  για τη συμμετοχή των πολιτών  σε ποικιλία δραστηριοτήτων που αναδεικνύουν και εξελίσσουν τα βασικά στοιχεία ενός  δημιουργικού, συνειδητοποιημένου πολίτη.

Ενός πολίτη που αναζητεί μέσα από τη γνώση, την εργασία, την αλληλεγγύη  και τη δράση την προσωπική και κοινωνική εξέλιξη.

Αν θα μπορούσαμε λοιπόν  να ξεκινήσουμε από την  αρχή  την οικοδόμηση της Ευρώπης, τότε θα έπρεπε να ξεκινήσουμε από την πολιτισμική –κοινωνική διάσταση δικαιώνοντας κατά μια έννοια ,ένα αίτημα  που εκ των υστέρων διατύπωσε  ο Jean Monnet, ένας από τους ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης .

Αυτό που λείπει σήμερα είναι μια  μεγάλη πολιτισμική  αφήγηση που θα μεταφέρει το ευρωπαϊκό σχέδιο στις καρδιές και στο θυμικό μας. Μία υπόθεση που φαντάζει δυσκολότερη από ότι πραγματικά είναι  διότι η ιστορία της Ευρώπης είναι προφανής και γνωστή σε όλους μας

Ωστόσο παράλληλα ξεχασμένη, θολωμένη από την μάχη της καθημερινότητας, περιχαρακωμένη από την πολύμορφη ειδησεογραφία.

Για να παραμείνει λοιπόν  ζωντανή αυτή η ιστορία και να επιδράσει, θετικά στα συναισθήματα μας, θα πρέπει κάποιοι να την αφηγηθούν που πραγματικά πιστεύουν σε αυτήν. Η αφήγηση της Ευρώπης είναι το ζητούμενο.

Η  αφήγηση αυτή  αφορά  μια ήπειρο της  οποίας τα έθνη έχουν καταπολεμηθεί μεταξύ τους  σε δύο παγκόσμιους πολέμους, με αβυσσαλέο μίσος και σχεδόν αφανίστηκαν.

Εντούτοις και παρά τις τεράστιες οδύνες που προκάλεσαν οι πόλεμοι, τα ευρωπαϊκά έθνη έδωσαν τα χέρια, ζήτησαν συμφιλίωση και βοηθήθηκαν μεταξύ τους για να σταθούν ξανά στα πόδια τους.

Την ίδια στιγμή ορκίστηκαν  να σταθούν μαζί στο μέλλον απέναντι σε όποιες προκλήσεις.

Η  Ευρώπη και η οντότητα της  είναι μια  σχεδόν μυθική ιστορία μιας απίστευτης πράξης συμφιλίωσης.

Απέναντι σε αυτή την πράξη συμφιλίωσης αντιλαμβανόμαστε πόσο ρηχά , πόσο γελοία, πόσο ενοχλητικά επιδρά ο χειρισμός της οικονομικής κρίσης.

Ο αφελής  συμψηφισμός των λαθών του παρελθόντος, η στενόμυαλη  επιμονή στην  αρχή της απόδοσης ( πακέτα βοήθειας) έναντι αντίστοιχης  ανταμοιβής (δημοσιονομικά μέτρα λιτότητας), ο μικρόψυχος υπολογισμός μεταξύ οφέλους  και ζημιάς .

Η απουσία γενναιοδωρίας που είναι  τόσο απαραίτητη για οποιαδήποτε πράξη συνεργασίας.

Ιδιαίτερα δε,  η απουσία προθυμίας αμοιβαίας κάλυψης και αλληλεγγύης όσο μοχθηρή και αν είναι η στάση αυτή. Με λίγα λόγια απουσιάζει το πάθος παρά το γεγονός ότι η ουσία της Ευρώπης ξεπερνάει τον στενό οικονομισμό της κρίσης.

Ας ελπίσουμε ότι κάποτε θα ξαναθυμηθούμε  την ιστορία της συμφιλίωσης της Ευρώπης και θα επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να μας αγγίξει.

Μόνο έτσι θα συνειδητοποιήσουμε ότι  δεν είναι η Ευρώπη που φαντάζει ανίκανη  να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση, αλλά οι πολιτικές , οικονομικές και κοινωνικές ελίτ της που αλαζονικά  μιλούν εξ ονόματος της Ευρώπης.

Όπως τονίζει ο  Μιγκουέλ Μαντούρο η Ευρώπη έχει ανάγκη από ένα « νέο κοινωνικό συμβόλαιο που θα εξισορροπεί την πειθαρχία με την αλληλεγγύη και θα μπορεί να αποκαταστήσει την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Δεν θα είναι εύκολο, αλλά ένα σημείο εκκίνησης είναι να κατανοήσουμε πόσο βαθιά είναι η αλληλεξάρτησή μας εντός της ΕΕ.

Η ανικανότητα της ΕΕ να αντιμετωπίσει, αποφασιστικά και από την αρχή, την κρίση έχει, στον πυρήνα της, ένα πολιτικό χάσμα, που είναι και ένα σημαντικό έλλειμμα δημοκρατίας: δεν έχουμε εσωτερικεύσει τον βαθμό και τις δημοκρατικές επιπτώσεις της αλληλεξάρτησης που δημιούργησε η ενοποίηση»[v].

Η Ευρώπη μπορεί να υπερβεί τα μονοδιάστατο της οικονομίας μόνο στον βαθμό που επιχειρεί να την εκπολιτίσει, να την εντάξει σε έλλογους κανόνες και σε ανθρωπιστικές προστακτικές.

Μόνο ως ιδέα   μιας κοινότητας αλληλεγγύης , την οποία δεν έχουμε υλοποιήσει ακόμα μπορεί το ευρωπαϊκό εγχείρημα να επιβιώσει.

Μαυροζαχαράκης Μανόλης

Κοινωνιολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας