BPA, PCDDs, PCBs. Μπορεί στους περισσότερους από εμάς τα αρχικά αυτά να μη θυμίζουν το παραμικρό, αν όμως τα αντικαταστήσουμε με τις λέξεις διφαινόλη-Α, διοξίνες, πολυχλωριωμένα διφαινύλια, κάτι μας έρχεται στο νου. Μάλιστα, το πιο πιθανό είναι να τα έχουμε ακούσει σε συνδυασμό με τον όρο «ενδοκρινικοί διαταράκτες».
Τι είναι, λοιπόν, οι «ενδοκρινικοί διαταράκτες» και για ποιο λόγο δαπανούμε τόσο μελάνι για λογαριασμό τους; Στην ουσία πρόκειται για μία ομάδα χημικών ουσιών (πολλές από αυτές είναι ανθρώπινης προέλευσης) που επεμβαίνουν στη λειτουργία των φυσικών ορμονών ή μιμούνται τη λειτουργία τους, παίρνοντας τη θέση τους στους υποδοχείς των κυττάρων, όπου δεσμεύονται. Η επαφή μας μαζί τους είναι αναπόφευκτη και εισέρχονται στον οργανισμό μας από κάθε δυνατή οδό (τροφή, νερό, αέρα, έδαφος, μητέρα), προκαλώντας το… χάος. Υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που αποδεικνύουν ότι συνδέονται με μια πληθώρα προβλημάτων, όπως ο καρκίνος, η παχυσαρκία, το μεταβολικό σύνδρομο, οι αναπτυξιακές διαταραχές, οι παραμορφώσεις, η θηλυκοποίηση των αρσενικών εμβρύων. Επιπλέον, σύμφωνα με αυτές, οι συγκεκριμένες ουσίες διαπερνούν τον πλακούντα, επιδρούν στο έμβρυο και μπορεί να προκαλέσουν αργότερα στη ζωή προβλήματα, όπως η κρυψορχία, ο υποσπαδίας και η ολιγοσπερμία. Μάλιστα, η χρονική στιγμή της έκθεσής μας σε αυτούς παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον βαθμό που θα μας επηρεάσουν. Έτσι, από την εμβρυϊκή μέχρι την εφηβική ηλικία, καθώς και στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είμαστε ιδιαίτερα ευάλωτοι.
Υπάρχουν όρια ασφαλείας; Το ιδανικό θα ήταν να μην υπάρχουν οι συγκεκριμένες χημικές ενώσεις, όμως κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, γιατί χρησιμοποιούνται σε μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων καθημερινής χρήσης. Αυτός είναι και ο λόγος που οι επίσημοι φορείς καθιερώνουν όρια ασφαλείας, τα οποία όμως δεν προφυλάσσουν απόλυτα την υγεία μας. Έτσι, παρά το έντονο επιστημονικό και κοινωνικό ενδιαφέρον, κανείς δεν είναι ακόμα σε θέση να πει με βεβαιότητα ποιες είναι οι ποσότητες εκείνες που μπορεί να αντέξει ο οργανισμός μας χωρίς να υποστεί σοβαρές βλάβες. Δεν έχουμε απόλυτη γνώση για το πώς δρουν οι ενδοκρινικοί διαταράκτες σε βάθος χρόνου και πόσο ασφαλείς είμαστε από τη συνδυαστική δράση των «μικροδόσεων» που δεχόμαστε καθημερινά. Σκοπός μας, λοιπόν, θα πρέπει να είναι η όσο γίνεται μικρότερη έκθεσή μας σε αυτούς. Μάλιστα, πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Tufts έδειξε ότι ακόμα και η πιο μικρή ποσότητα μπορεί να είναι αρκετή για να προκαλέσει ζημιά.
Γνωρίζοντας τους εχθρούς
Η γνώση είναι δύναμη, γι’ αυτό ας γνωρίσουμε μερικές από τις παραπάνω ουσίες και ας δούμε πώς μπορούμε με τρόπους απλούς να περιορίσουμε την έκθεση μας σε αυτές.
BPA (διφαινόλη-Α)
Τη βρίσκουμε σε πλαστικά πιάτα, ποτήρια, μπουκάλια και δοχεία, στην εσωτερική προστατευτική επίστρωση των κονσερβών, σε απορρυπαντικά, παιχνίδια, καλλυντικά, ζιζανιοκτόνα, ηλεκτρονικό εξοπλισμό (π.χ. ηλεκτρονικούς υπολογιστές), αθλητικά είδη (π.χ. κράνη), εξοπλισμό αυτοκινήτων (π.χ. προφυλακτήρες), ιατρικές συσκευές, σταθεροποιητές χρωμάτων, βερνίκια.
Οι κίνδυνοι Εισέρχεται στον οργανισμό μας κυρίως μέσω της διατροφικής οδού, π.χ. περνώντας από το πλαστικό δοχείο στο περιεχόμενό του. Αν και αποβάλλεται από τον οργανισμό μέσα σε 24 ώρες, εντούτοις μιμείται τη λειτουργία των οιστρογόνων, διαταράσσοντας την ενδοκρινική ισορροπία του. Έρευνες την έχουν συσχετίσει με προβλήματα στο ήπαρ, πρόωρη έναρξη της εφηβείας, μεταβολές στο ανοσοποιητικό σύστημα, καρκίνο του μαστού και του προστάτη, διαβήτη, παχυσαρκία, ενώ τη συνδέουν και με προβλήματα στους απογόνους των γυναικών που έχουν εκτεθεί σε αυτήν.
Οδηγίες προστασίας Χρησιμοποιούμε στον φούρνο μικροκυμάτων μόνο τα κατάλληλα σκεύη και δεν βάζουμε ζεστές τροφές σε πλαστικά δοχεία, καθώς και πλαστικά σκεύη στο πλυντήριο πιάτων. Αποφεύγουμε να τυλίγουμε λιπαρά τρόφιμα (π.χ. τυρί) με εύκαμπτες μεμβράνες από PVC και προτιμάμε τις γυάλινες συσκευασίες. Προσπαθούμε, επίσης, να μη χρησιμοποιούμε ξανά και ξανά τα πλαστικά μπουκάλια μίας χρήσης και πετάμε όσα έχουν γδαρθεί, θαμπώσει ή μαλακώσει. Τέλος, δεν αφήνουμε τα παιδιά να βάζουν στο στόμα τους πλαστικά αντικείμενα και γεμίζουμε την κουζίνα μας με φρέσκα τρόφιμα και όχι με κονσέρβες.
PCDDs (διοξίνες)
Τις συναντάμε στην κυριολεξία παντού, στον αέρα, το χώμα, το νερό. Καταλήγουν στο πιάτο μας κυρίως μέσω της διατροφικής οδού και της έκθεσης των ζώων σε αυτές, γι’ αυτό και ανιχνεύονται σε προϊόντα όπως το γάλα, το κρέας, τα αυγά και το βούτυρο. Στην ουσία πρόκειται για παραπροϊόντα που προκύπτουν κατά τη βιομηχανική δραστηριότητα, τις πυρκαγιές και την καύση των σκουπιδιών στις ανεξέλεγκτες χωματερές.
Οι κίνδυνοι Συσσωρεύονται στον λιπώδη ιστό και παρεμβαίνουν στη λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος, όχι μόνο εκείνου που έχει εκτεθεί σε αυτές, αλλά πιθανόν και των απογόνων του, περνώντας στο μητρικό γάλα. Η μακροχρόνια έκθεση σε αυτές επηρεάζει πέρα από το ενδοκρινικό, το ανοσοποιητικό, το νευρικό και το αναπαραγωγικό σύστημα, ενώ συνδέεται και με την εμφάνιση καρκίνου του προστάτη, του μαστού, των όρχεων και του θυρεοειδούς.
Οδηγίες προστασίας
Αποφεύγουμε τη χρήση εντομοκτόνων και δεν καίμε λάστιχα ή σκουπίδια, ιδίως όταν περιλαμβάνουν πλαστικά.
Περιορίζουμε την κατανάλωση ζωικών τροφών και επιλέγουμε βιολογικά προϊόντα ή τουλάχιστον προσπαθούμε να αντικαταστήσουμε τα πιο επιβαρυμένα φρούτα και λαχανικά (σχετικές λίστες υπάρχουν στο Διαδίκτυο, π.χ. στην ιστοσελίδα του Environmental Working Group).
Επίσης, επειδή οι ατμοσφαιρικοί ρύποι διαπερνούν το δέρμα, φροντίζουμε να κάνουμε ντους πρωί-βράδυ και να λουζόμαστε τακτικά.
Τέλος, όταν τα επίπεδά τους είναι αυξημένα, περιορίζουμε τις μετακινήσεις μας με αυτοκίνητο, ενώ καλό είναι οι ευπαθείς ομάδες να αποφεύγουν να κυκλοφορούν.
Phthalates (φθαλικοί εστέρες)
Βρίσκονται σε παιχνίδια, συσκευασίες τροφίμων, ορισμένα καλλυντικά προϊόντα (π.χ. αρώματα, υγρά σαπούνια, βερνίκια νυχιών, σπρέι μαλλιών), κόλλες, οικοδομικά υλικά, στο πλαστικό περίβλημα των φαρμάκων, σε ιατρικές συσκευές, μελάνια, καθαριστικά. Τα συναντάμε σε πληθώρα προϊόντων, γιατί χρησιμοποιούνται ως πλαστικοποιητές προκειμένου να αυξήσουν την ελαστικότητα, τη διάρκεια, την αντοχή και τη διαφάνεια των πλαστικών και κυρίως για να κάνουν πιο μαλακό το PVC.
Οι κίνδυνοι Πρόκειται για ουσίες που επηρεάζουν την αρρενοποίηση των αρσενικών εμβρύων, η οποία είναι καθοριστική για την ανάπτυξη των αναπαραγωγικών οργάνων και τη μετέπειτα σεξουαλική ζωή, καθώς διαταράσσουν τη νευρολογική ανάπτυξη του νευρικού τους συστήματος, δεσμεύοντας τους υποδοχείς των ανδρογόνων, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη γυναικείων χαρακτηριστικών. Επιπλέον, έρευνα από το Brigham and Women’s Hospital υποστηρίζει ότι υπάρχει συσχετισμός ανάμεσα στις αυξημένες συγκεντρώσεις φθαλικών ενώσεων στον οργανισμό και τον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη σε γυναίκες. Αν και οι έρευνες στο σύνολό τους εστιάζουν στην υγεία των παιδιών και των ανδρών, οι γυναίκες μπορεί να διατρέχουν εξίσου υψηλό κίνδυνο εξαιτίας την αυξημένης και συχνής χρήσης καλλυντικών.
Οδηγίες προστασίας Επιλέγουμε καθαριστικά προϊόντα φιλικά προς το περιβάλλον ή εναλλακτικά φτιάχνουμε τα δικά μας με υλικά που βρίσκονται στον κήπο και την κουζίνα μας, όπως το λεμόνι, το ξίδι, η μαγειρική σόδα, ο βόρακας, ορισμένα αιθέρια έλαια (π.χ. λεμόνι, λεβάντα). Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και με τα προϊόντα περιποίησης (π.χ. κρέμες σώματος, scrub).
PCBs (πολυχλωριωμένα διφαινύλια)
Χρησιμοποιούνται σε πυκνωτές, βερνίκια, πρόσθετα μονωτικών υλικών, κόλλες, ως ψυκτικά και μονωτικά υγρά σε μετασχηματιστές, ως πλαστικοποιητές για PVC και άλλα πολυμερή, καθώς και για την απομάκρυνση του μελανιού στην ανακύκλωση του χαρτιού. Προσροφώνται εύκολα στα ιζήματα και τα αιωρούμενα σωματίδια, γι’ αυτό και τα συναντάμε τόσο στο έδαφος όσο και στο νερό. Αν και η χρήση τους έχει απαγορευτεί, εξακολουθούν να υπάρχουν γύρω μας, καθώς αντέχουν στη θερμική διάσπαση, την οξείδωση και την υδρόλυση.
Οι κίνδυνοι Είναι ουσίες λιποδιαλυτές και έχουν την τάση να συσσωρεύονται στον λιπώδη ιστό. Έχουν συνδεθεί με καρκίνο στο ήπαρ και το στομάχι, καθώς και με προβλήματα στο ανοσοποιητικό, το αναπαραγωγικό, το νευρικό και το ενδοκρινικό σύστημα. Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί καθυστέρηση της ανάπτυξης και ελάττωση της ικανότητας απομνημόνευσης σε παιδιά μητέρων που έχουν εκτεθεί σε αυτές.
Οδηγίες προστασίας Αντικαθιστούμε -όσο γίνεται- τις παλιές ηλεκτρικές συσκευές με καινούργιες και φροντίζουμε να αφήνουμε τα παπούτσια μας έξω από το σπίτι. Επίσης, προτιμάμε να καταναλώνουμε τα μικρά ψάρια αντί για τα μεγάλα, καθώς στα δεύτερα συγκεντρώνονται μεγαλύτερες ποσότητες από τις συγκεκριμένες ουσίες.
PBDEs (πολυβρωμιούχοι διφαινυλαιθέρες)
Βρίσκονται σε δομικά υλικά, ηλεκτρονικές συσκευές, υφάσματα, πλαστικά, μηχανές, αεροπλάνα, καθώς χρησιμοποιούνται ως επιβραδυντικά φλόγας. Αν και η χρήση τους έχει απαγορευτεί, οι συγκεκριμένες ουσίες εξακολουθούν να κυκλοφορούν στο περιβάλλον, καταλήγοντας σε σημαντικό ποσοστό στο νερό, γι’ αυτό και έχουν παρατηρηθεί σε τροφές, όπως ο σολομός και το κρέας. Τα συναντάμε, όμως, και στην οικιακή σκόνη.
Οι κίνδυνοι Οι ουσίες αυτές βιοσυσσωρεύονται στο αίμα, το μητρικό γάλα και τον λιπώδη ιστό. Ένας αυξανόμενος αριθμός ερευνών τις συνδέει με προβλήματα στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, ενώ φαίνεται να σχετίζονται και με μειωμένη ορμονική λειτουργία στον θυρεοειδή αδένα και το αναπαραγωγικό σύστημα. Μάλιστα, σύμφωνα με ερευνητές από το Columbia Center for Children’s Environmental Health, η έκθεση εμβρύων στις συγκεκριμένες ουσίες επηρεάζει αρνητικά τη νευρολογική τους ανάπτυξη στην παιδική ηλικία.
Οδηγίες προστασίας Αν δεν μπορούμε να αντικαταστήσουμε τα παλιά μας έπιπλα και συσκευές, φροντίζουμε τουλάχιστον να τα διατηρούμε σε καλή κατάσταση, χωρίς εκδορές και σπασίματα. Επίσης, επειδή οι ουσίες αυτές συχνά εντοπίζονται στην οικιακή σκόνη, καλό είναι να καθαρίζουμε το σπίτι χρησιμοποιώντας ηλεκτρική σκούπα με φίλτρο ΗΕΡΑ.
PAHs (πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες)
Περιέχονται στα καυσαέρια των αυτοκινήτων, στον καπνό του τσιγάρου, των ξύλων και του κάρβουνου και στην πίσσα. Λόγω της παγκόσμιας διασποράς των προϊόντων καύσης και των πετρελαιοειδών, ανιχνεύονται σε ψάρια, οστρακοειδή και υδρόβια φυτά. Υπάρχουν οι πτητικοί πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες, των οποίων οι ατμοί μολύνουν τον αέρα των πόλεων, αλλά και οι στερεοί, που επικάθονται στην επιφάνεια της σκόνης και εισέρχονται με τον τρόπο αυτό στην αναπνευστική οδό. Η έκθεσή μας, επομένως, σε αυτούς είναι πολλαπλή.
Οι κίνδυνοι Πρόκειται για λιποδιαλυτές ουσίες, οι οποίες συγκεντρώνονται κυρίως στο συκώτι και τους λιπώδεις ιστούς. Είναι καρκινογόνες και μεταλλαξιογόνες ενώσεις και θεωρούνται από τους πιο επικίνδυνους ρύπους. Επιπλέον, η έκθεση σε αυτές συνδέεται με βλάβες στο δέρμα και το ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ στη διάρκεια της κύησης φαίνεται να συνδέεται με αύξηση της πιθανότητας παιδικής παχυσαρκίας.
Οδηγίες προστασίας Δυστυχώς, στην περίπτωση αυτή δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά πράγματα. Το πιο βασικό μέτρο είναι να περιορίζουμε τις μετακινήσεις μας τις ημέρες με αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση και να χρησιμοποιούμε φιλικά προς το περιβάλλον μέσα μεταφοράς.
Η «μετανάστευση» αυξάνεται όταν:
Η πλαστική συσκευασία εκτίθεται στη ζέστη, γιατί η θερμότητα αυξάνει την κινητικότητα των μορίων στο πλαστικό.
Η δομή του πλαστικού είναι χαμηλής πυκνότητας. Συνήθως, τα υψηλής πυκνότητας πλαστικά, όπως των αναψυκτικών, είναι σκληρά, δεν πιέζονται εύκολα με το χέρι και οι «μεταναστεύσεις» είναι χαμηλές.
Τα τρόφιμα είναι υγρά, καθώς σε αυτά «μεταναστεύουν» ευκολότερα οι χημικές ενώσεις, σε σχέση με τα στερεά.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ-ΣΤΑΜΑΤΗ, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, επιστημονική υπεύθυνη και διευθύντρια του μεταπτυχιακού προγράμματος «Περιβάλλον και Υγεία: Διαχείριση περιβαλλοντικών θεμάτων με επιπτώσεις στην υγεία».
http://www.vita.gr/html/ent/576/ent.23576.asp
