Ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ και ο Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ είναι χωρίς καμμία αμφιβολία δύο από τις μεγαλύτερες μορφές στην Ιστορία της Μουσικής. Εκτός από το κοινό γνώρισμα της μεγαλοφυϊας η μοίρα θέλησε να συμπέσουν σε πολλά σημεία και οι βιογραφίες των δύο μεγάλων μουσικών.Γεννήθηκαν και οι δύο την ίδια χρονιά στην Γερμανία. Ο Χαίντελ στις 23 Φεβρουαρίου του 1685, ενώ 26 ημέρες αργότερα, στις 21 Μαρτίου, γεννήθηκε ο Μπαχ. Κοινό χαρακτηριστικό τους ήταν η ταπεινή καταγωγή. Ο πατέρας του Μπαχ ήταν ξυλοκόπος και του Χαίντελ κουρέας. Η κλίση τους στην μουσική κάθε άλλο παρά ενθαρρύνθηκε από το οικογενειακό τους περιβάλλον,αλλά η αγάπη τους στην μουσική και η θέληση που είχαν ξεπερνούσαν κάθε εμπόδιο. Χαρακτηριστικό είναι ότι και οι δύο έκαναν σε νεαρή ηλικία πολύ μεγάλα,γιά την εποχή εκείνη,ταξίδια γιά να ακούσουν διάσημους οργανίστες της εποχής,φθάνοντας γιά τον σκοπό αυτό στο Αμβούργο ο Χαίντελ και στην Λυβέκη ο Μπαχ. [1, 2, 3, 4]
Οι περίεργες συμπτώσεις επαναλήφθηκαν στο τέλος της ζωής των μεγάλων μουσικών. Και οι δύο πέθαναν από εγκεφαλικό επεισόδιο,αφού προηγουμένως υπέμειναν την σκληρή δοκιμασία της τύφλωσης. Ο ίδιος μάλιστα οφθαλμίατρος χειρούργησε και τους δύο,αλλά δυστυχώς το ίδιο ανεπιτυχώς. [1, 5, 6]
Ο Χαίντελ ήταν ιδιαίτερα εύσωμος και πληθωρικός και υπέφερε από ουρική αρθρίτιδα και ρευματισμούς.Σε ηλικία 52 ετών,το 1737 παρουσίασε εγκεφαλικό επεισόδιο με παράλυση του δεξιού βραχίονα,αλλά ανέλαβε σύντομα και απόλυτα. Ακολούθησε ήπια υποτροπή της παραλύσεως το 1743,επίσης παροδική.Το 1750 άρχισε να έχει ενοχλήσεις από τα μάτια και τον επόμενο χρόνο,ενώ έγραφε το ορατόριο “Ιεφθάε”,υπέστη ανώδυνη τύφλωση του αριστερού οφθαλμού.Τον εξέτασε ο οφθαλμίατρος Samuel Sharp (1700-1778) στο Guy’s Hospital, που επινόησε το ομώνυμο μαχαιρίδιο γιά επεμβάσεις καταρράκτου, διέγνωσε gutta serena, δηλαδή τύφλωση μη εμφανούς αιτιολογίας,σε αντιδιαστολή με την gutta obscura που απαντούσε στον γεροντικό καταρράκτη.Ο Χαίντελ χειρουργήθηκε από τον William Bromfield, ιατρό της Πριγκήπισσας της Ουαλλίας,χωρίς όμως επιτυχία.Σε εφημερίδα της εποχής αναφέρεται ότι “ο διάσημος μουσικός Γκ.Φ.Χαίντελ υπέστη πρόσφατα κάποια παραλυτική προσβολή του εγκεφάλου,που του στέρησε την όρασή του”συσχετίζοντας (δικαιολογημένα ίσως;)την τύφλωση με την προσβολή του κεντρικού νευρικού συστήματος.Τα επόμενα χρόνια ο Χαίντελ ήταν σχεδόν ολοκληρωτικά τυφλός.
Κάποια στιγμή,το 1753 ή το 1754,ζητήθηκε η γνώμη του οφθαλμιάτρου John Taylor γνωστού και ως “ιππότη” (Chevalier) Taylor.Αυτός ήταν μία αμφιλεγόμενη προσωπικότητα που διαφημιζόταν και σε πολλές περιπτώσεις αυτοδιαφημιζόταν ως επιτυχημένος θεράπων διασημοτήτων σε όλη την Ευρώπη.Ο Taylor (1703-1772) εθεωρείτο ικανός χειρουργός αλλά η γνώμη των ιατρικών κύκλων της εποχής του,ίσως και λόγω της προκλητικής και συχνά αντισυναδελφικής συμπεριφοράς του,ήταν ότι επρόκειτο γιά τσαρλατάνο.Eίχε ήδη χειρουργήσει (ανεπιτυχώς όπως φαίνεται παρακάτω) τον Μπαχ και τον Edward Gibbon.Δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο άν χειρούργησε και τον Χαίντελ. Ο ίδιος ο Taylor στα απομνημονεύματά του υποστηρίζει ότι προχώρησε σε επέμβαση αλλά “παρά τις ευνοϊκές πιθανότητες,καθώς καλή κίνηση της κόρης, αντίδραση στο φως και καλές προοπτικές βρήκα τον οφθαλμό ελαττωματικό λόγω παραλυτικής διαταραχής”. [ 5, 6] Οι παρατηρήσεις αυτές πρέπει να γίνουν δεκτές με αρκετό σκεπτικισμό,γεγονός είναι πάντως ότι δεν υπήρξε καμμία βελτίωση στην όραση του Χαίντελ,ο οποίος συνέχισε να συνθέτει υπαγορεύοντας στον μαθητή του John Christopher Smith. Το 1759,στις 6 Απριλίου διηύθυνε τον “Μεσσία” στο Covent Garden και μετά το τέλος της παράστασης έπαθε νέα αποπληκτική προσβολή.Μεταφέρθηκε στο διαμέρισμά του στον αριθμό 20 της Brook street, το ίδιο σπίτι όπου έγραψε τον “Μεσσία” και τα περισσότερα από τα αριστουργήματά του,όπου μετά επτά ημέρες και με εναλλαγές κώματος και επανόδου της συνειδήσεως πέθανε.Γνώρισε τις ίδιες τιμές και μετά θάνατον καθώς ετάφη στο Αββαείο του Ουεστμίνστερ,παρά το ότι δεν ήταν Αγγλος υπήκοος. [1, 3]
Η γενική κατάσταση της υγείας του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ ήταν καλή. Γεροδεμένος αλλά όχι παχύς,ήταν ιδιαίτερα μετρημένος και εγκρατής με μόνη εξαίρεση την συνήθεια του καπνίσματος,καθώς κάπνιζε αρκετά πίπα (άλλο ένα κοινό γνώρισμα με τον Χαίντελ!). [1, 4] Είναι όμως γεγονός ότι η όραση του είχε προβλήματα με την έννοια της μυωπίας,που οι βιογράφοι του με κάποια δόση ρομαντισμού αποδίδουν στην μεγάλη ενασχόλησή του με την αντιγραφή μουσικών κειμένων σε νεαρή ηλικία.Είναι γνωστό ότι στην εποχή του δεν κυκλοφορούσαν έντυπες παρτιτούρες και έπρεπε να αντιγράφει κανείς τα μουσικά κομμάτια από τα χειρόγραφα των βιβλιοθηκών.Είναι επίσης γνωστό από την βιογραφία του νεαρού Μπαχ ότι οι δικοί του τον αποθάρρυναν από την αντιγραφή αυτή και γιά να κάνει οικονομία στά κεριά ο μεγάλος συνθέτης αντέγραφε εκατοντάδες χειρόγραφα στο φως του φεγγαριού. [1, 2]
Με ιστορικό λοιπόν μυωπίας ο Μπαχ άρχισε να παρουσιάζει έκπτωση της οράσεώς του ενώ συνέθετε το αριστούργημα “Η Τέχνη της Φούγκας”μεταξύ των ετών 1748 και 1749. Η διαταραχή περιγράφεται από τους συγχρόνους του ως “σοβαρά και επώδυνος νόσος των οφθαλμών”.Την εποχή αυτή (Δεκέμβριος του 1749) βρισκόταν στην Λειψία ο John Taylor και τον συνέστησαν στον Μπαχ.Το αποτέλεσμα ήταν δύο ανεπιτυχείς επεμβάσεις.Ο ίδιος ο Taylor στα απομνημονεύματά του αναφέρει ότι”ένας διάσημος μουσικός της Λειψίας,88 ετών,μου εμπιστεύθηκε την όρασή του.Τον χειρούργησα επιτυχώς,όπως και αργότερα τον μαθητή του Χαίντελ”.Εκτός από την ανακρίβεια στην έκβαση των επεμβάσεων,η ηλικία είναι επίσης ανακριβής (ο Μπαχ ήταν τότε 65 ετών) και βέβαια ο Χαίντελ δεν μαθήτευσε, ούτε κάν συναντήθηκε ποτέ με τον Μπαχ. Το ιστορικό του Μπαχ (ηλικία,επώδυνη εισβολή,απώλεια αντιλήψεως του φωτός στα όψιμα στάδια) πιθανολογεί γλαύκωμα. Παρά τις ανακρίβειες που έγραψε ο Taylor είχε ίσως κάνει ορθή διάγνωση καθώς συνήθιζε να χειρουργεί το γλαύκωμα σε δύο χρόνους.Η μετεγχειρητική αγωγή που εφάρμοσε o Taylor επιδείνωσε την κατάσταση αυξάνοντας τον ερεθισμό των οφθαλμών με συνεχείς μικρές τομές και επιθέματα με χαμομήλι και διάφορα άλλα καταπλάσματα αμφίβολης καθαριότητας και αποτελεσματικότητας. [6]
Ο Μπαχ πέθανε λίγους μήνες μετά,στις 28 Ιουλίου του 1750 από εγκεφαλικό επεισόδιο και περιγράφεται ότι λίγο πριν πεθάνει επανέκτησε την όρασή του,αλλά αυτό απετέλεσε μάλλον ψευδαίσθηση.Ο γιός του Καρλ-Φίλιπ Εμμάνουελ Μπαχ,επίσης μουσουργός όπως πολλά από τα παιδιά του Μπαχ,ο πιό αξιόπιστος ίσως μάρτυρας των τελευταίων μηνών της ζωής του πατέρα του,περιγράφει την επιθυμία του”να απαλλαγεί από την τύφλωση γιά να εξακολουθήσει να υπηρετεί τον Θεό με όλες του τις σωματικές και πνευματικές δυνάμεις. Απευθύνθηκε με μεγάλη εμπιστοσύνη σε ένα οφθαλμίατρο που είχε έλθει στην Λειψία,αλλά η επέμβαση πήγε πολύ άσχημα όπως και η δεύτερη που ακολούθησε.Τον Ιούλιο του 1750 παρουσίασε αποπληξία και ακολούθως πολύ υψηλό πυρετό και παρά την κάθε δυνατή προσπάθεια των δύο καλύτερων ιατρών της Λειψίας στις 20.45 της 28ης ειρηνικά και ήσυχα έφυγε γιά να συναντήσει τον Δημιουργό του”.Η περιγραφή αυτή δίδει με ακρίβεια το χρονικό της τύφλωσης,των αποτυχημένων επεμβάσεων, του τελικού επεισοδίου όπου ο πυρετός φαίνεται να ήταν κεντρικής αιτιολογίας,αλλά πάνω από όλα τον ήρεμο,ευσεβή και δυνατό χαρακτήρα και την ταπεινοφροσύνη του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ,του μεγαλοφυούς συνθέτη που συνήθιζε να υποσημειώνει σε κάθε έργο του ” Soli Deo Gloria” (Μόνο στον Θεό η Δόξα). [1, 4, 6]
BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.C.Osborne.The Dictionary of Composers.Mac Millan,London.1981
2. N.Lebrecht.The Book of Musical Anecdotes.Sphere Book Limited, London.1985
3.W.Dean and A.Hicks.Handel.Papermac-Mac Millan,London.1982
4. T.Dowley.Bach.Omnibus Press,London.1983
5.E.P.Scarlett.George Frederick Handel:Eyeless in Zion. Arch.Int.Med . 1964; 113: 124-9
6.E.P.Scarlett.A Doctor comments on Bach.Arch.Int.Med.1964;113:449-54
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Α.ΠΕΠΠΑΣ
ΠΑΘΟΛΟΓΟΣ-ΛΟΙΜΩΞΙΟΛΟΓΟΣ
ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Α΄ ΕΣΥ
ΓΕΝ.ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΝΙΚΑΙΑΣ-ΠΕΙΡΑΙΑ
Ι.Χρυσοστόμου 24
171 22 Ν.Σμύρνη
Τηλ: 2109354316, 2104253174
Fax: 210-4916484
e-mail: stipapas@hellasnet.gr
Περιοδικό Αρκάδων Υγεία ΙΣΑ Β΄τεύχος 2002
