Η Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας οργανώνει παραδοσιακά
κάθε Δεκέμβρη στη χώρα μας ένα σημαντικό συνέδριο στην
Αθήνα για τα Οικονομικά και την Πολιτική της Υγείας, στο οποίο
αναλύονται οι τάσεις, οι στρατηγικές και οι εξελίξεις αναφορικά
με το ιδιαίτερα σύνθετο αντικείμενο της πολιτικής και των
οικονομικών της Υγείας. Ο Καθηγητής Γιάννης Κυριόπουλος,
Κοσμήτορας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας και συντάκτης
δεκάδων σημαντικών κειμένων για την πολιτική και τα
οικονομικά της υγείας, επ’ αφορμή του συνεδρίου παραχώρησε
στο Health Daily μια εμπεριστατωμένη όσο και ενδιαφέρουσα
συνέντευξη που δίνει το στίγμα για τη παρούσα κατάσταση και
τις μελλοντικές εξελίξεις στο χώρο της δημόσιας και ιδιωτικής
υγείας, ενόψει των όποιων θεσμικών και λειτουργικών αλλαγών
επέλθουν στο άμεσο διάστημα στη χώρα μας.
Health Daily: Επιλέξατε ως τίτλο του ετήσιου συνεδρίου
της ΕΣΔΥ «Η Υγεία και οι Υπηρεσίες Υγείας μετά το
Μνημόνιο», θεωρώντας, προφανώς, ως ορόσημο
σημαντικών εξελίξεων την εφαρμογή των μέτρων του
Μνημονίου. Ποιες κατά τη γνώμη σας είναι οι κυριότερες
αλλαγές που επέφερε η εφαρμογή του Μνημονίου στην
Υγεία και στις Υπηρεσίες Υγείας στην Ελλάδα;
Η δραματική μείωση των ανθρωπίνων, οικονομικών
και τεχνολογικών πόρων στον υγειονομικό τομέα όπως
απεικονίζεται στη μείωση της συνολικής δαπάνης για την
υγεία (η οποία από 9,7% του ΑΕΠ το 2009 θα κατέλθει
στο επίπεδο του 6,4 το 2010), συγκλονίζει τα θεμέλια
του υγειονομικού τομέα. Με τα μέτρα του μνημονίου η
δημόσια δαπάνη προβλέπεται να μειωθεί περίπου κατά
2% του ΑΕΠ και από 5,9% (14 δισ. ευρώ το 2009)
προβλέπεται να κυμανθεί στο επίπεδο 4,5% του ΑΕΠ (9,5
δισ. ευρώ το 2012), ενώ αντιστοίχως η ιδιωτική δαπάνη
έχει ήδη υποστεί μείωση τουλάχιστον κατά 50% λόγω
περιστολής των εισοδημάτων και της αγοραστικής δύναμης
των νοικοκυριών, όπως φαίνεται από τις ενδείξεις χρήσης
υπηρεσιών στον ιδιωτικό τομέα της υγείας. Ως εκ τούτου,
η ποσοτική επάρκεια και η ποιότητα της φροντίδας υγείας
δεν είναι εφικτή (με την σε εξέλιξη σημαντική μείωση των
εισερχομένων πόρων) χωρίς εκτεταμένες και μεγάλης
κλίμακας αλλαγές στην «τεχνολογία παραγωγής» των
υγειονομικών υπηρεσιών, δηλαδή χωρίς μεγάλης έκτασης
διαρθρωτικούς μετασχηματισμούς, ώστε να βελτιωθεί η
παραγωγική και διανεμητική αποδοτικότητα με σκοπό την
επίτευξη μιας «νέας» ισορροπίας στις υγειονομικές αγορές.
Η ισορροπία αυτή προαπαιτεί, όμως, ένα νέο εναλλακτικό
«παράδειγμα» για την υγειονομική περίθαλψη, το οποίο
οφείλει να θεμελιώνεται στην «Ολική Επαναφορά της
Διακήρυξης της Alma-Ata του Παγκόσμιου Οργανισμού
Υγείας», δηλαδή στη μεταφορά του κέντρου βάρους από την
συμβατική κλινική ιατρική στην πρωτοβάθμια φροντίδα και
τη δημόσια υγεία.
Η διατύπωση αυτή είναι κρίσιμη και πρωταρχική για την
επιτακτική ανάγκη ανασυγκρότησης του υγειονομικού τομέα
στη χώρα μας.
Health Daily: Διατρέχοντας τα βασικά θεματικά πεδία
του συνεδρίου σας, παρατηρούμε ότι το θέμα της
ισορροπίας μεταξύ των πολιτικών ελέγχου κόστους και
της κοινωνικής αποδοτικότητας θα αποτελέσει βασικό
σημείο διαλόγου και προβληματισμού. Θεωρείτε ότι στην
παρούσα δυσμενή οικονομική κατάσταση, θα μπορούσαν
να υπάρξουν –επί της ουσίας- διορθωτικές κινήσεις;
Δεν είναι δυνατή η αντιμετώπιση των προβλημάτων που
προκύπτουν λόγω της περιοριστικής πολιτικής με μερικό
και αποσπασματικό χαρακτήρα παρέμβασης. Ήδη, με
βάση πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα η αυτοεκτίμηση
του επιπέδου υγείας του πληθυσμού της χώρας, καθώς
επίσης και η αυτοαναφερόμενη κατάσταση ψυχικής υγείας
(άγχος, κατάθλιψη) έχουν υποστεί επιδείνωση σε στατιστικά
σημαντικό βαθμό, ενώ η χρήση υπηρεσιών έχει μειωθεί,
επίσης, σε μεγάλο βαθμό, κυρίως στην πρωτοβάθμια
φροντίδα υγείας εξαιτίας της υποχρηματοδότησης από το
κράτος και την ασφάλιση υγείας, και της αδυναμίας των
νοικοκυριών να ανταποκριθούν στις (αναγκαίες) ιδιωτικές
πληρωμές και παραπληρωμές, που απαιτούνται για τη
διασφάλιση ευχερούς πρόσβασης στην ιατρική περίθαλψη.
Ως εκ τούτου η επιδείνωση του επιπέδου υγείας σε
συνδυασμό με την (αναγκαστική) μείωση της χρήσης
υπηρεσιών υγείας απειλούν με πραγματικό collapsus τον υγειονομικό τομέα και η απάντηση πρέπει να είναι σαφής και
ανάλογη. Μεταρρύθμιση τώρα και μεταρρύθμιση παντού. Η
αναφορά αυτή επισημαίνει την ανάγκη επαναπροσδιορισμού
των υγειονομικών προτεραιοτήτων και κατ’ ακολουθία την
ανακατανομή των υγειονομικών πόρων.
Health Daily: Όσον αφορά στις πολιτικές υγείας, υπάρχει η
άποψη ότι εάν παγιδευτούμε στη νοοτροπία της συνεχούς
μείωσης του κόστους, τότε θα χάσουμε την ουσία για το
σύστημα υγείας, που είναι ένα σύστημα με σκοπό την
καλύτερη υγεία των πολιτών. Θα ήθελα το σχόλιό σας.
Η δυσαρέσκεια των επιστημόνων επαγγελματιών υγείας και
κυρίως του ιατρικού προσωπικού στα ζητήματα της ιατρικής
περίθαλψης που συνδέονται με το κόστος είναι κατανοητή
δεδομένου ότι επιζητούν το βέλτιστο για τους ασθενείς τους.
Όμως σε ένα κόσμο σπανιότητας των πόρων, η δυσαρέσκεια
προς την οικονομική επιστήμη συνιστά μια πολυτελή απουσία
«υπευθυνότητας». Η συζήτηση για το κόστος από την άλλη
πλευρά συνιστά μια «μίζερη» λογιστική προσέγγιση. Το
πραγματικό ζήτημα είναι ο συνυπολογισμός του κόστους και
των επιπτώσεων στην υγεία, ώστε σε περιοριστικά πλαίσια να
λαμβάνονται οι κατάλληλες αποφάσεις. Η διαφορά μεταξύ
και οικονομίας και λογιστικής-αν και ευκρινής-σε πολλές
περιπτώσεις δεν υπολογίζεται συνήθως στην τρέχουσα
πολιτική πρακτική.
Είναι γνωστό ότι οι κλινικοί γιατροί (και οι πολιτικοί) έχουν
διαφορετική προσέγγιση του χρόνου με τους οικονομολόγους
της υγείας και τους ερευνητές, δεδομένου ότι επιζητούν άμεσα
(και θεαματικά) πρακτικά αποτελέσματα. Όμως, η οικονομική
επιστήμη στην υγεία μπορεί να συνεισφέρει στην προσπάθεια
για τη «μείωση των φόρων και τη χρονική αναβολή του
θανάτου» κατά την περίφημη ρήση του Alan Williams.
Health Daily: Η παρουσία διακεκριμένων ξένων ομιλητών
στο συνέδριό σας θα δώσει μια ευκαιρία στους συνέδρους
να ακούσουν τη διεθνή εμπειρία και ενδεχομένως καλές
πρακτικές από το διεθνή χώρο. Σε ποια σημεία, κατά τη
γνώμη σας, μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά τη χώρα
μας η διεθνής εμπειρία όσον αφορά τις πολιτικές και τα
συστήματα υγείας;
Τα εθνικά σύνορα στον κόσμο των ιδεών και της
αναζήτησης της επιστημονικής αλήθειας έχουν καταργηθεί
προ πολλού. Η παγκοσμιοποίηση της γνώσης προηγείται
της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και αυτή είναι μια
σημαντική παράμετρος, η οποία πρέπει να συνεκτιμάται.
Όμως, η μηχανιστική μεταφορά τεχνογνωσίας αποτελεί δείγμα
οκνηρίας και εξάρτησης. Το καθήκον μας είναι, με βάση τα
προβλήματα και τις ανάγκες στη χώρα και τη συνδρομή της
γνώσης που προκύπτει από την εμπειρία της παγκόσμιας
επιστημονικής κοινότητας, να βρούμε τον «ελληνικό δρόμο»
στην πολιτική υγείας.
Είναι προφανές ότι δεν υφίσταται «πρότυπο» ή
«υποδειγματικό» σύστημα υγείας και δεν μπορεί να υπάρξει
στον ιστορικό χρόνο στις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα της
υγείας. Το κρίσιμο ζήτημα είναι η συναίρεση του άπειρου
πλήθους των ατομικών προτιμήσεων σε ένα κοινωνικό
σχέδιο. Η διατύπωση αυτή μπορεί να εμπίπτει στο θεώρημα
του «ανέφικτου» του Kenneth Arrow αλλά συνιστά την
κινητήρια δύναμη των επιθυμητών διαρθρωτικών αλλαγών.
Εξ άλλου στη βάση αυτή εδράζεται και το ενδιαφέρον για την
αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας.
Health Daily: Στο υποθετικό σενάριο όπου θα είχατε
τη δυνατότητα και τα εργαλεία να αλλάξετε το πλέον
προβληματικό τμήμα της Υγείας στην Ελλάδα, ποιο θα
επιλέγατε και με ποιο σκεπτικό;
Global budgeting «εδώ και τώρα» και παντού, δηλαδή,
την εισαγωγή κλειστών-σφαιρικών προϋπολογισμών,
ώστε τα χρήματα των φορολογούμενων να κατευθύνονται
στις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού και κατά
προτεραιότητα στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων
οι οποίες πλήττουν δραματικά τις μη ευνοημένες ομάδες του
πληθυσμού (φτωχοί, άνεργοι, ηλικιωμένοι, χρονίως πάσχοντες
και γυναίκες).
Πρόκειται για μια «τεχνική» απάντηση η οποία μπορεί να
κινητοποιήσει αλλαγές στην «κουλτούρα διοίκησης» με
ευεργετικές επιπτώσεις στην κατανομή των σπανίων πόρων και
στην κοινωνική αποδοτικότητα του υγειονομικού τομέα.
Εν κατακλείδι, η σύγχρονη «φιλοσοφία» για τη διοίκηση του
υγειονομικού τομέα έχει μεταφέρει την αντίληψη από την
«σκληρή» πυραμιδική και κάθετη, στην «ήπια» δικτυακή
και οριζόντια οργάνωση και επίσης την τεχνική μετάβασης
στις επιθυμητές μεταρρυθμίσεις από τη «μηχανιστική» στην
«γονιδιακή» προσέγγιση.
Συνιστά σημαντική παράμετρο η κατανόηση του προβλήματος
για την επίτευξη των αναγκαίων αλλαγών.
Όμως, το εγχείρημα αυτό, προϋποθέτει μια δύσκολη
ισορροπία ανάμεσα στη φρόνηση και την έμπνευση και αυτή
δεν είναι (μόνον) θέμα της επιστήμης, αλλά (επίσης) και
ζήτημα της κοινωνίας και της πολιτικής.
Γιάννης Κυριόπουλος, Κοσμήτορας της Εθνικής Σχολής
Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ)
