Εδώ και μήνες η πιτσαρία Akropolis απέναντι από το νοσοκομείο Calderon Guardia στην πρωτεύουσα της Κόστα Ρίκα, Σαν Χοσέ, έχει κατεβασμένα ρολά. Ο Ελληνας ιδιοκτήτης της απαγορεύεται να εγκαταλείψει τη χώρα. Στις 10 Οκτωβρίου 2013, τρεις άντρες και μία γυναίκα αστυνομικοί εισέβαλαν στο μαγαζί και του πέρασαν χειροπέδες. Ενας από αυτούς έβγαλε το σακάκι του και κάλυψε το πρόσωπο του Δ. Κ. για να μη φανεί στις κάμερες κατά την έξοδό τους. Ηταν ο τελευταίος συλληφθείς κατηγορούμενος για συμμετοχή σε κύκλωμα εμπορίας οργάνων, που σύμφωνα με τις κοσταρικανές εισαγγελικές αρχές είχε απλώσει τη δράση του και στην Ελλάδα.
«Την περίοδο 2009 – 2010, ο Δ. Κ. κατηγορείται ότι έβρισκε ξένους ασθενείς –κυρίως Ελληνες– που χρειάζονταν μεταμόσχευση νεφρού και ήταν πρόθυμοι να πληρώσουν μεγάλα ποσά. Επειτα στρατολογούσε φτωχούς ανθρώπους που έδιναν τα νεφρά τους επ’ αμοιβή και τους έφερνε σε επαφή με τους γιατρούς. Ηταν ένας μεσάζοντας», λέει στην «Κ» ο εισαγγελέας Ελίας Ντομίνγκο Καράνζα Μαξέρα. Η δικάσιμος αναμένεται να οριστεί τις επόμενες εβδομάδες.
Οι Ελληνες ασθενείς που φέρεται να ταξίδεψαν στην Κόστα Ρίκα για μεταμόσχευση νεφρού με τη βοήθεια του Δ. Κ. ανέρχονται σε τρεις, σύμφωνα με τις κοσταρικανές αρχές. Δεν είναι όμως οι μόνοι που απογοητευμένοι από την πολυετή αναμονή στην Ελλάδα βρέθηκαν παλιότερα σε χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης αναζητώντας μόσχευμα – σε κάποιες περιπτώσεις υπό επικίνδυνες ή παράνομες συνθήκες. Μέσα από συνεντεύξεις με ασθενείς, γιατρούς και εισαγγελικές αρχές του εξωτερικού, η έρευνα της «Κ» ξεδιπλώνει τη λειτουργία κυκλωμάτων εμπορίας οργάνων με άκρες και στη χώρα μας.
Δεν είναι ξεκάθαρο πόσοι Ελληνες νεφροπαθείς έχουν εμπλακεί σε αντίστοιχες υποθέσεις. Τα μόνα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν πόσοι έχουν χειρουργηθεί σε τρίτες χώρες και όχι εάν πλήρωσαν τους δότες για τα μοσχεύματα. Οι παράνομες μεταμοσχεύσεις νεφρού είναι η πιο συνήθης μέθοδος εμπορίας οργάνων παγκοσμίως γιατί ο δότης δεν χρειάζεται να σκοτωθεί.
Σύμφωνα με την Υπηρεσία Συντονισμού και Ελέγχου Προγράμματος Τελικού Σταδίου Χρόνιας Νεφρικής Ανεπάρκειας (ΥΣΕ) την περίοδο 1994 – 2013, πενήντα Ελληνες ταξίδεψαν για μεταμόσχευση στην Ινδία, 12 στο Πακιστάν, δύο στη Συρία και δύο στην Κόστα Ρίκα. Εντεκα μεταμοσχευμένοι δεν δήλωσαν σε ποια χώρα χειρουργήθηκαν. Ο μέσος χρόνος αναμονής των ασθενών για μεταμόσχευση νεφρού στη χώρα μας για την περίοδο 2012 – 2013 ήταν τα 6-7 χρόνια, σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων. Στο μητρώο αναμονής για νεφρό από πτωματικό δότη βρίσκονταν τον περασμένο Ιανουάριο 1.084 ασθενείς.
«Προτιμώ να πεθάνω όρθιος παρά να πληρώσω άνθρωπο για να κάτσει στο χειρουργικό τραπέζι», λέει στην «Κ» ο πρόεδρος του Πανελληνίου Συνδέσμου Νεφροπαθών Γιώργος Καστρινάκης. «Είμαι αντίθετος στο να εκμεταλλεύονται κάποιοι το νομοθετικό πλαίσιο μιας χώρας και την οικονομική δυσπραγία των κατοίκων της», προσθέτει.
Παράνομες επεμβάσεις
Ο ιατρικός τουρισμός ξεκίνησε στην Κόστα Ρίκα το 1974. Πλέον η χώρα δέχεται κάθε έτος 50.000 ανθρώπους για διαφόρων ειδών επεμβάσεις. «Παλιότερα έρχονταν για πλαστικές εγχειρήσεις, ενώ σήμερα το 40% για οδοντιατρικούς λόγους», λέει σε τηλεφωνική μας συνομιλία ο Μάσιμο Μάνζι, εκπρόσωπος της οργάνωσης PROMED, που αναλαμβάνει την προβολή του ιατρικού τουρισμού στην Κόστα Ρίκα. Οπως αναφέρει, η αποκάλυψη του κυκλώματος εμπορίας νεφρών θορύβησε την ιατρική κοινότητα στη χώρα του. Οι γιατροί πλέον φοβούνται μη βρεθούν κατηγορούμενοι, όπως ο συνάδελφός τους Φρανσίσκο Μόρα Πάλμα.
Η σύλληψη του γιατρού Φρανσίσκο Μόρα Πάλμα στην Κόστα Ρίκα.
Στις 18 Ιουνίου 2013, ο Μόρα συνελήφθη στο ιατρείο του. Ηταν επικεφαλής της νεφρολογικής κλινικής στο νοσοκομείο Calderon Guardia. Ο μηνιαίος μισθός του στο δημόσιο νοσοκομείο έφτανε τα 7.000 δολάρια. Μπορούσε όμως να κερδίζει περισσότερα χειρουργώντας ξένους ασθενείς σε ιδιωτικές κλινικές. Ενας ηλικιωμένος Αμερικανός είχε πληρώσει 150.000 δολάρια για μια μεταμόσχευση του Μόρα. Οταν επέστρεψε στην πατρίδα του, παρουσίασε επιπλοκές και πέθανε.
Την ίδια ημέρα με τη σύλληψη του Μόρα, η κοσταρικανή αστυνομία έπιασε την 33χρονη Μορίν Κορντέρο Σολάνο. Αστυνομικός η ίδια, συμπλήρωνε τα μεροκάματά της ως οδηγός ταξί τις νύχτες, ενώ είχε πουλήσει ένα νεφρό της για 1.000 δολάρια. Κατηγορείται ότι στη συνέχεια δούλεψε ως μεσάζων για τον Μόρα στρατολογώντας νέους δότες. Εναντίον της δεν πρόκειται να ασκηθεί δίωξη, καθώς συνεργάστηκε με τις αρχές παρέχοντας πληροφορίες για το κύκλωμα. Ακολούθησαν οι συλλήψεις άλλων τριών γιατρών τον περυσινό Οκτώβριο, αλλά και του 56χρονου ιδιοκτήτη της πιτσαρίας Akropolis, Δ. Κ.
Η εμπλοκή του Ελληνα
Ο Δ. Κ. κατάγεται από τον Πειραιά και έφυγε από την Ελλάδα στις αρχές του ’90. Είναι παντρεμένος με Κοσταρικανή, έχει πάρει την υπηκοότητα της γυναίκας του και έχει λευκό ποινικό μητρώο. Για μια περίοδο ήταν συνεταίρος στο εστιατόριο Criolita 2. Επειτα άνοιξε την πιτσαρία Akropolis απέναντι από το νοσοκομείο Calderon Guardia. Στους τοίχους της είχε φωτογραφίες του Παρθενώνα, απασχολούσε δέκα υπαλλήλους και τα τελευταία χρόνια οι δουλειές του πήγαιναν καλά. Είχε τόσο φόρτο εργασίας που δεν συμμετείχε συχνά στις εκδηλώσεις της ελληνικής κοινότητας. «Καθόμουν σε έναν πάγκο και δεν μπορούσα να του μιλήσω. Μόνο όταν είχε κλειστό το μαγαζί μπορούσα να του πω δυο κουβέντες», λέει στην «Κ» ο Πάρις Μπραγέργος, μετανάστης στην Κόστα Ρίκα από το 1977 που γνωρίζει τον Δ. Κ. εδώ και μία δεκαετία.
Η δουλειά της πιτσαρίας συνδεόταν άμεσα με το νοσοκομείο. Το 2005, έπειτα από μια μεγάλη πυρκαγιά στο Calderon Guardia στην οποία σκοτώθηκαν 19 άνθρωποι και προκλήθηκαν ζημίες 20 εκατομμυρίων δολαρίων, ο Δ. Κ. δήλωσε στην αγγλόφωνη εφημερίδα A.M. Costa Rica: «Οταν το νοσοκομείο δουλεύει στο 20% κι εγώ δουλεύω στο 20%».
Σύμφωνα με τις κοσταρικανές αρχές η πιτσαρία του Δ. Κ. ήταν και ο τόπος πληρωμής δύο Κοσταρικανών που προσέφεραν τα νεφρά τους. «Δεν έπαιρνε χρήματα ούτε ήταν μεσάζων. Τον εκμεταλλεύθηκαν γιατί είχε το εστιατόριο απέναντι από το νοσοκομείο», λέει ο κ. Μπραγέργος σε τηλεφωνική μας συνομιλία.
Η «Κ» επί ενάμιση μήνα προσπάθησε να έρθει σε επαφή με τον Δ. Κ. μέσω του δικηγόρου του, Χεσούς Ζιλμπέρτο Κορέγια Κεσάδα, ο οποίος όμως δεν απάντησε στις ερωτήσεις μας. Σε παλιότερη συνέντευξή του στην εφημερίδα The New York Times, ο Κορέγια υποστήριξε ότι ο Δ. Κ. δεν έλαβε ποτέ χρήματα για τις μεταμοσχεύσεις. Οπως έχει δηλώσει ο δικηγόρος, το 2009 ο Ελληνας μετανάστης δέχθηκε τηλεφώνημα από συγγενή του που χρειαζόταν μόσχευμα. Ρώτησε τους γιατρούς που σύχναζαν στην πιτσαρία και του συνέστησαν τον δρα Μόρα. Ενας 38χρονος άνεργος Κοσταρικανός προσέφερε το νεφρό του για 5.500 δολάρια, σύμφωνα με δηλώσεις του Κορέγια. Ευχαριστημένος από τη συναλλαγή συνέστησε και τον αδερφό του στο κύκλωμα ως υποψήφιο δότη.
Την ερχόμενη εβδομάδα λήγουν οι περιοριστικοί όροι που έχουν επιβληθεί στον Δ. Κ. Ο εκδότης της εφημερίδας A.M. Costa Rica, Τζέιμς Μπροντέλ, είχε γνωρίσει τον Ελληνα μετανάστη. Τα παλιά γραφεία του γειτνίαζαν με την πιτσαρία. «Ηταν καλός άνθρωπος», γράφει σε επικοινωνία μας μέσω e-mail. «Νομίζω ότι η υπόθεση θα ξεφουσκώσει. Τον συνέδεσαν επειδή βρισκόταν απέναντι από το νοσοκομείο. Δεν νομίζω να γνώριζε πως ό,τι έκανε ήταν παράνομο».
Με προορισμό την Ινδία…
Προτού ανακαλύψουν Ελληνες ασθενείς την Κόστα Ρίκα ως μεταμοσχευτικό προορισμό, η Ινδία δεχόταν τον μεγαλύτερο αριθμό νεφροπαθών. Το 2006, η Δ. Ε. έβαλε το όνομά της στο μητρώο αναμονής για μεταμόσχευση νεφρού στην Ελλάδα. Της είπαν ότι θα περίμενε τουλάχιστον πέντε χρόνια. Τον Ιανουάριο του 2008 έφυγε από την Αθήνα για το Δελχί μαζί με τον σύζυγό της. Εκεί, της είχαν υποσχεθεί ότι θα την έσωζαν αμέσως.
Για να πληρώσει το ταξίδι ο σύζυγός της ζήτησε δανεικά από το αφεντικό του. Το ζευγάρι έμενε σε ξενώνα της πόλης Γκουργκαόν μέχρι να καθοριστεί η ημέρα της εγχείρησης και η Δ. Ε. συνέχιζε σε ιδιωτικό ιατρείο την αιμοκάθαρση. Ωσπου μια νύχτα δέκα αστυνομικοί εμφανίστηκαν στον ξενώνα και ανέκριναν τους Ελληνες μαζί με άλλους ασθενείς και συνοδούς. Τα μοσχεύματα που θα λάμβαναν προέρχονταν από φτωχούς Ινδούς εργάτες που πουλούσαν το νεφρό τους για 300 δολάρια. Οι επεμβάσεις γίνονταν από 50 γιατρούς και νοσηλευτές. Επικεφαλής τους ήταν ο γιατρός Αμίτ Κουμάρ, τον οποίο τα διεθνή ΜΜΕ αποκάλεσαν τότε «Δρ Τρόμο».
Ο δρ. Αμίτ Κουμάρ ήταν επικεφαλής κυκλώματος εμπορίας νεφρών.
Η Δ. Ε. δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει τη μεταμόσχευση τότε στην Ινδία ούτε βρήκε νεφρό στην Ελλάδα. Λίγα χρόνια μετά την επιστροφή της στην Αθήνα πέθανε. Γνωστοί της και μέλη συλλόγων νεφροπαθών μίλησαν στην «Κ» για την αγωνία της. Οπως λένε, η Δ. Ε. είχε βασίσει σε αυτό το ταξίδι τις ελπίδες της για επιβίωση. Ο Ινδός δημοσιογράφος Γιουντίτζιτ Μπατατσάρτζι είχε μιλήσει το 2009 με τη Δ. Ε. και τον σύζυγό της και μεταφέρει στην «Κ» την εμπειρία τους. Οπως αναφέρει, η Ελληνίδα νεφροπαθής είχε μάθει για το κύκλωμα της Ινδίας μέσω ενός συνδέσμου του Κουμάρ στην Αθήνα.
Υστερα από έρευνες της ελληνικής αστυνομίας απαγγέλθηκαν εις βάρος τριών ατόμων κατηγορίες για οκτώ κακουργήματα. Μέχρι σήμερα, έξι χρόνια μετά, η υπόθεση δεν έχει εκδικαστεί. Αναβλήθηκε δύο φορές λόγω ωραρίου και η νέα δικάσιμος έχει οριστεί για το 2015. Στο μεταξύ, δύο νεφροπαθείς μάρτυρες έχουν πεθάνει. «Κάποιοι από εκείνους που χειρουργήθηκαν στην Ινδία διέφυγαν τον κίνδυνο και άλλοι κόλλησαν λοιμώξεις που τους στοίχισαν τη ζωή», λέει στην «Κ» ο Χρήστος Σβάρνας, πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Μεταμοσχευμένων Νεφρού και μάρτυρας κατηγορίας στην υπόθεση.
«Τουλάχιστον δέκα Ελληνες που χειρουργήθηκαν στην Ινδία νόσησαν και πέθαναν», προσθέτει.
Από την αστυνομική έρευνα το 2008 προέκυψε ότι δύο αδερφές, έμποροι στο Ιλιον Αττικής, γνώρισαν τον Ινδό γιατρό ύστερα από μεταμόσχευση που είχε πραγματοποιήσει στη μητέρα τους. Επειτα, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, εντόπιζαν νεφροπαθείς στην Ελλάδα και τους έστελναν στην Ινδία εισπράττοντας προμήθεια. Η «Κ» επικοινώνησε με μία από τις δύο κατηγορούμενες αδερφές η οποία αρνήθηκε να κάνει οποιαδήποτε δήλωση όσο εκκρεμεί δικαστικά η υπόθεση.
Αραίωσαν τα ταξίδια
Τα τελευταία χρόνια έχουν αραιώσει, αλλά δεν έχουν σταματήσει τα ταξίδια Ελλήνων νεφροπαθών στο εξωτερικό για μεταμοσχεύσεις. Την περίοδο 2011 – 2013, 33 νεφροπαθείς έλαβαν μόσχευμα στο εξωτερικό από πτώμα ή μη συγγενή δότη. Το 2007, σε ένα μόνο έτος, ο αντίστοιχος αριθμός ασθενών ήταν 55.
Ο Δημήτρης Γούμενος, καθηγητής Νεφρολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, είδε τελευταία φορά ασθενή που μεταμοσχεύθηκε σε τρίτη χώρα πριν από μία πενταετία. «Δύο ασθενείς που θυμάμαι και είχαν χειρουργηθεί στις Φιλιππίνες πηγαίνουν καλά. Δύο που πήγαν στις Ινδίες είναι σε καλή κατάσταση. Αλλοι δύο όμως εμφάνισαν σοβαρές λοιμώξεις», λέει και προσθέτει ότι πρέπει να αυξηθούν στην Ελλάδα οι μεταμοσχεύσεις από πτωματικούς δότες στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας.
Η αναμονή φέρνει απελπισία
«Δέκα χρόνια περίμενα στη λίστα της Ελλάδας και δεν έβλεπα φως», λέει στην «Κ» ο Θεολόγος Καλάργυρος, που τελικά υπεβλήθη σε μεταμόσχευση νεφρού στις Φιλιππίνες το 2006. Είχε λάβει παλαιότερα μοσχεύματα από τη μητέρα του και από τη γιαγιά του, τα οποία ύστερα από κάποια χρόνια απορρίφθηκαν. Στις Φιλιππίνες έμεινε 22 ημέρες και λέει ότι όλα έγιναν νόμιμα.
«Οταν πήγα εκεί, συνάντησα άλλους τρεις Ελληνες. Οι γιατροί στις Φιλιππίνες δεν δέχονταν τις εξετάσεις μας, έπρεπε να κάνουμε νέες. Μια Ελληνίδα 50 ετών είχε σοβαρό πρόβλημα στην καρδιά και αρνήθηκαν να τη χειρουργήσουν. Την έστειλαν πίσω», λέει. Ο κ. Καλάργυρος είναι ένας από τους 52 Ελληνες νεφροπαθείς που ταξίδεψαν σε αυτή τη χώρα της Νοτιοανατολικής Ασίας για μεταμόσχευση.
Το 2008, όμως, μετά την αποκάλυψη του κυκλώματος εμπορίας οργάνων στην Ινδία, έκλεισε και στις Φιλιππίνες η πόρτα για Ελληνες και άλλους ξένους ασθενείς. Οι νόμοι έγιναν πιο αυστηροί και πλέον επιτρέπονται επεμβάσεις μόνο εάν το νεφρό προέρχεται από συγγενή δότη. Παλιότερα στις Φιλιππίνες σε κάποιες κλινικές τηρούταν λίστα ζώντων δωρητών νεφρού, που μετά την εγχείρηση λάμβαναν άδεια οδηγού ταξί.
Οι ασθενείς που πήγαιναν στις Φιλιππίνες, στην Ινδία ή πιο πρόσφατα στην Κόστα Ρίκα ταξίδευαν με δική τους πρωτοβουλία και έξοδα. Η ελληνική νομοθεσία επιτρέπει την ασφαλιστική κάλυψη επεμβάσεων στο εξωτερικό –σε χώρες της Ε.Ε. ή στις ΗΠΑ– μόνο εάν συντρέχουν συγκεκριμένα λόγοι. Βάσει αυτών θα πρέπει να είναι σοβαρή η κατάσταση του ασθενούς και να μη μπορεί να αντιμετωπισθεί το περιστατικό στη χώρα μας. Τριμελής επιτροπή του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων αναλαμβάνει τη γνωμοδότηση. Ενδεικτικά, το 2012 ο ΕΟΜ ενέκρινε 13 μεταβάσεις στη Γαλλία για νεφρό ή συνδυασμένη μεταμόσχευση (νεφρού – ήπατος, νεφρού – παγκρέατος).
Στην Ελλάδα ο δείκτης δωρεάς οργάνων υπολείπεται κατά πολύ αυτών άλλων ευρωπαϊκών χωρών. «Η Ισπανία και η Κροατία είναι τα ιδεώδη παραδείγματα. Δεν υπάρχει λόγος να γίνεται μεταμόσχευση από ζώντες δότες γιατί εκεί επαρκούν τα μοσχεύματα από τις μονάδες εντατικής θεραπείας», λέει ο κ. Γούμενος.
Ανάγκη για μοσχεύματα
Το 2008, ο δείκτης δωρεάς οργάνων στη χώρα μας ήταν 8,9 δότες ανά ένα εκατομμύριο κατοίκους, ενώ πέρυσι έπεσε στο 5,6. «Δυστυχώς, οι Ελληνες δεν έχουν πειστεί ότι η δωρεά είναι μια πράξη αλληλεγγύης προς τον συνάνθρωπο. Δεν επιτρέπεται η Ισπανία ή η Κροατία να έχουν 35 δότες ανά ένα εκατομμύριο κατοίκους», λέει ο πρόεδρος του ΕΟΜ Αλκιβιάδης Κωστάκης.
Φέτος έχουν γίνει έως τώρα 72 μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα από πτωματικό δότη. Το 2008 είχαν φτάσει τις 186. «Τότε είχε γίνει μεγαλύτερη καμπάνια ενημέρωσης, είχαμε μεταβεί σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και προσπαθούσαμε να πείσουμε τους ανθρώπους να προσφέρουν τα όργανα από τη στιγμή που οι γιατροί διαπιστώσουν τον θάνατο συγγενούς τους», λέει ο κ. Κωστάκης. Αντίστοιχες διαλέξεις πραγματοποιούνται και σήμερα, ωστόσο τα κονδύλια του ΕΟΜ έχουν περιοριστεί από την κρατική επιχορήγηση.
«Οσοι πάνε σε τρίτες, αναπτυσσόμενες χώρες για μεταμοσχεύσεις παίρνουν μεγάλο ρίσκο. Πάγια θέση μας είναι να ενισχυθούν οι μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα», λέει ο πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Μεταμοσχευμένων Νεφρού, Χρήστος Σβάρνας. Επτά χρόνια μετά το δικό του ταξίδι, ο κ. Καλάργυρος δεν έχει παρουσιάσει επιπλοκές. «Είμαι καλά και έχω κάνει οικογένεια. Εχω δύο παιδιά», λέει. «Καταλαβαίνεις ότι για να πηγαίνεις στην άλλη άκρη του κόσμου για εγχείρηση πρέπει να είσαι απελπισμένος».
Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
http://www.kathimerini.gr/786526/gallery/epikairothta/ereynes/die8nh-kyklwmata-emporias-organwn-me-ellhnikes-akres
