Του ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΚΟΛΑΪΤΗ αναπληρωτή καθηγητή Παιδοψυχιατρικής, διευθυντή Παιδοψυχιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών – Νοσοκομείο Παίδων «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ»
«Το α’ 9μηνο του 2013 φιλοξενήθηκαν στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία», κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας, 141 παιδιά! Το 2012 ήταν 92, το 2011 81 και τα προηγούμενα χρόνια πολύ λιγότερα»
Αν και η πλειονότητα των φτωχών οικογενειών δεν παραμελούν τα παιδιά τους, πληθαίνουν το τελευταίο διάστημα τα περιστατικά παραμέλησης και εγκατάλειψης παιδιών σε νοσοκομεία και ιδρύματα λόγω αδυναμίας των γονέων τους να τα αναθρέψουν. Ο ρόλος των γονέων σε συνθήκες στέρησης και ανέχειας γίνεται πιο στρεσογόνος και δύσκολος, αφού μπορεί να γίνουν λιγότερο υποστηρικτικοί προς τα παιδιά τους και να μην τα εποπτεύουν αρκετά ή να γίνουν σκληροί ή/και τιμωρητικοί απέναντί τους και τελικά τα παιδιά να αρχίζουν να εκδηλώνουν προβλήματα συμπεριφοράς και ενδεχομένως αντικοινωνικότητα σε μεγαλύτερη ηλικία.
Αύξηση
Την τελευταία πενταετία παρατηρείται ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός παιδιών που κατόπιν εισαγγελικής εντολής καταφθάνουν στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» (και πολύ λιγότερα σε άλλα νοσοκομεία) και συχνά αφορούν πολύτεκνες οικογένειες με αίτημα την αξιολόγηση (ιατρική, ψυχοκοινωνική) προτού βρεθεί θέση για αυτά σε κάποιο ίδρυμα προστασίας. Ταυτόχρονα αυξάνεται ο αριθμός των παιδιών μεταναστών και προσφύγων που εγκαταλείπονται στη χώρα μας για μια καλύτερη τύχη. Πιο συγκεκριμένα, την περίοδο Ιανουαρίου – Σεπτεμβρίου 2013, φιλοξενήθηκαν στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία», κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας, 141 παιδιά. Το 2012 ήταν 92, το 2011 81 και τα προηγούμενα χρόνια πολύ λιγότερα.
Η μεγάλη πλειονότητα των παιδιών αυτών είναι υγιή σωματικά και δεν παρουσιάζουν γενικώς μείζονα προβλήματα ψυχικής υγείας. Είναι προφανές ότι τίθεται και θέμα δικαιωμάτων των παιδιών, γεγονός που έχουμε επανειλημμένα επισημάνει, με αποτέλεσμα να έχει εμπλακεί και ο Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Βεβαίως, η σοβαρή παραμέληση που πολλά έχουν βιώσει, αναπόφευκτα τα έχει επηρεάσει στο γνωστικό/μαθησιακό, ψυχολογικό ή/και κοινωνικό τομέα.
Ο ρόλος της Πανεπιστημιακής Παιδοψυχιατρικής Κλινικής συνίσταται στην αξιολόγηση όλων αυτών των παιδιών και του οικογενειακού τους περιβάλλοντος (από παιδοψυχίατρο, ψυχολόγο, κοινωνική λειτουργό και, σε αρκετές περιπτώσεις, από λογοπεδικό και εργοθεραπευτή), την παρακολούθησή τους και τη διαχείριση της περαιτέρω τοποθέτησής τους είτε στις βιολογικές οικογένειές τους (περίπου 30% των περιπτώσεων) είτε σε ιδρύματα παιδικής προστασίας (τουλάχιστον οι μισές περιπτώσεις) ή εναλλακτικές οικογένειες (ανάδοχες, θετές).
2 μήνες στο νοσοκομείο
Μάλιστα, ενώ η μέση παραμονή τους στο νοσοκομείο δεν ξεπερνούσε στο παρελθόν τις 2 εβδομάδες, σήμερα είναι τουλάχιστον 2 μήνες, ενώ υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών που παραμένουν μέχρι και 6 μήνες. Οι κυριότεροι λόγοι για τους οποίους είναι πια μεγάλη η παραμονή των παιδιών, και κυρίως των βρεφών, στο νοσοκομείο σχετίζονται με το μεγάλο αριθμό παιδιών, την πληρότητα των ιδρυμάτων, τις απαιτητικές και χρονοβόρες προϋποθέσεις των πλαισίων όσον αφορά την επιλογή των παιδιών που θα δεχθούν. Επιπλέον λόγο συνιστά η έλλειψη προσωπικού στο πλαίσιο προστασίας όπου φιλοξενούνται τα παιδιά, με αποτέλεσμα μεγάλες καθυστερήσεις στην επιλογή οικογενειών για αναδοχή ή υιοθεσία τους.
Η παρατεταμένη παραμονή αυτού του πληθυσμού παιδιών στο γενικό παιδιατρικό νοσοκομείο (41 την περασμένη εβδομάδα, ένα ολόκληρο ίδρυμα μέσα στο νοσοκομείο) έχει διάφορες επιπτώσεις: δυσφορία των γονέων νοσηλευόμενων παιδιών, δυσκολία του προσωπικού που καλείται να αντιμετωπίσει πολλές φορές αντιδραστικές ή/και διαταρακτικές συμπεριφορές (εν πολλοίς αναμενόμενες, που όμως μερικές φορές ψυχιατρικοποιούνται) παιδιών που, χωρίς να είναι άρρωστα, βρίσκονται περιορισμένα στο νοσοκομείο, μακριά από οικεία πρόσωπα, χωρίς δραστηριότητες και κυρίως με αβέβαιο αύριο.
Μάλιστα το θέμα συζητήθηκε πρόσφατα σε συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στην Εισαγγελία Ανηλίκων Αθηνών, με πρωτοβουλία του προϊσταμένου της και συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων. Στις προτάσεις της Κλινικής για τη ρεαλιστική αντιμετώπιση του προβλήματος περιλαμβάνονται τα παρακάτω:
Οι προτάσεις
Οι υπηρεσίες πρόνοιας καθώς και οι κοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών χρειάζεται να διερευνούν σχολαστικά τις συνθήκες διαβίωσης και τη λειτουργία των οικογενειών που αναφέρεται ότι παραμελούν ή κακομεταχειρίζονται τα παιδιά τους. Υπάρχουν και πρέπει να αναζητούνται λύσεις φροντίδας των οικογενειών που είναι σε ανέχεια, τόσο σε πρακτικό όσο και σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο. Κοινωνικά ιατρεία, παντοπωλεία, κινητές ιατρικές μονάδες κ.λπ. να αξιοποιούνται προς όφελος αυτών των οικογενειών.
Η γειτονιά να ξαναγίνει αυτό που ήταν κάποτε, δηλαδή μια αλληλέγγυα κοινότητα που νοιάζεται και φροντίζει, δεν περιθωριοποιεί, δεν στιγματίζει και δεν περιορίζεται σε καταγγελίες. Οι διαδικασίες αναδοχής και υιοθεσίας παιδιών να μην είναι τόσο χρονοβόρες, ταυτόχρονα όμως να διασφαλίζεται η αξιοπιστία και εγκυρότητά τους.
Η απομάκρυνση ενός παιδιού από την οικογένειά του να είναι η τελευταία επιλογή. Πολύ περισσότερο η «φιλοξενία» του σε ίδρυμα. Η χώρα δεν πρέπει να ξαναγυρίσει στην εποχή των ιδρυμάτων και μάλιστα για τη στέγαση παιδιών που είναι υγιή, αλλά έτυχε να μεγαλώνουν σε οικογένειες που βιώνουν μεγάλη ανέχεια.
Εξίσου σημαντικές είναι οι στοχευμένες παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας στις οικογένειες αυτές, που συχνά δεν απευθύνονται στις υπηρεσίες, για την ενδυνάμωση των γονέων στο ρόλο τους. Οι δράσεις αυτές μπορεί να είναι αποτελεσματικές στη μείωση των προβλημάτων ψυχικής υγείας, της επιθετικότητας, της αντικοινωνικής συμπεριφοράς και της χρήσης ουσιών καθώς και στην αύξηση των δεξιοτήτων των νεαρών να αντεπεξέρχονται στις δυσκολίες. Τα οφέλη από τέτοιες συγκεκριμένες έγκαιρες παρεμβάσεις επιφέρουν μακροχρόνια περισσότερο όφελος παρά κόστος.
Τέλος, η Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική, σε συνεργασία με άλλους αξιόπιστους φορείς και φυσικά με την υποστήριξη της πολιτείας, διατίθεται να δημιουργήσει μία ενδιάμεση δομή για την προσωρινή φιλοξενία παιδιών που είναι απαραίτητο να απομακρυνθούν από τις οικογένειές τους, σε συνδυασμό με ένα πρόγραμμα ανάδοχων οικογενειών. Ας αναλάβουμε όλοι (πολιτεία, φορείς, πλαίσια, ειδικοί, κοινωνία) τις ευθύνες μας και ας βοηθήσουμε σε ένα θέμα που αφορά όλους μας.
