Συναντήσεις Ιατρικής και Τέχνης στην Βιέννη του 19ου αιώνα.
Η ιατρική σχολή της Βιέννης γνώρισε μεγάλη άνθηση κατά την διαδρομή του 19ου
αιώνα. Η οικονομική ευμάρεια της πόλης, πρωτεύουσας της Αυστροουγγρικής
αυτοκρατορίας, η πολιτική ισχύς που απέκτησε το κράτος μετά το Συνέδριο της Βιέννης
που ακολούθησε την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλώ και η αλματώδης πρόοδος της
ιατρικής, στον αιώνα αυτό ήταν μερικοί από τους λόγους της άνθησης αυτής. Ο
σημαντικότερος όμως παράγοντας ήταν η συγκέντρωση στο ίδιο αυτό Πανεπιστήμιο
μεγάλων μορφών της ιατρικής. Στους προικισμένους αυτούς ερευνητές και δάσκαλους
οφείλεται η αίγλη αυτή, καθώς και σε μεγάλο βαθμό το κύρος που απέκτησε η γερμανόφωνη
ιατρική βιβλιογραφία και εκπαίδευση, κύρος που διατηρήθηκε ως τα μέσα του παρόντα
αιώνα. Πολλοί Ευρωπαίοι γιατροί, ανάμεσά τους και πολλοί εξέχοντες Ελληνες,
εκπαιδεύτηκαν, μετεκπαιδεύτηκαν, διακρίθηκαν και δούλεψαν εκεί. Η απλή ανάγνωση των
ονομάτων που δημιούργησαν την σχολή αυτή εξηγεί την φήμη της, καθώς τα ονόματα αυτά
θα τα δει ο κάθε γιατρός σε ιατρικά εγχειρίδια, βιβλία, περιοδικά, και ξαναζούν μέσα από
νόσους, σύνδρομα, τεχνικές εγχειρήσεων, μεθόδους ή μικρόβια που πρώτοι περιέγραψαν και
που φέρουν το όνομά τους.
Το 1785, ο αυτοκράτορας Ιωσήφ ο δεύτερος ίδρυσε την Ακαδημία Ιατρικής, με
σκοπό να προσδώσει επιστημονική κατάρτιση στους στρατιωτικούς χειρουργούς, καθώς
μέχρι τότε η εκπαίδευσή τους είχε πρακτικό μάλλον χαρακτήρα, χωρίς ακαδημαϊκό
πρόγραμμα και τις αυστηρές εξετάσεις της Ιατρικής σχολής. Η Ακαδημία πήρε το όνομα του
μονάρχη (Josephinum), απέκτησε μεγάλο κύρος και φήμη, χάρη στον εμπλουτισμό της με
1192 κέρινα ανατομικάπροπλάσματα, που κατασκεύασαν στην Φλωρεντία οι ανατόμοι
Fontana και Mascagni. Με την επιστημονική κατάρτιση στην ανατομική, την εξάσκηση και
ταυτόχρονα την αξιοποίηση της ιατρικής βιβλιοθήκης που αριθμούσε ήδη στο ξεκίνημα της
Ακαδημίας τους 6.000 τόμους ιατρικών βιβλίων, ανήλθε το επίπεδο γνώσεων των χειρουργών, αλλά ταυτόχρονα δημιουργήθηκε ένα μεγάλο κέντρο μεταπτυχιακών σπουδών γιά όλους τους ιατρούς της Βιέννης. ( 1 )
Mία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις του 19ου αιώνα, στον χώρο της σημειολογίας,
ήταν η επινόηση της επίκρουσης. Η απλή αυτή κλινική μέθοδος γιά την διαπίστωση της
ύπαρξης υγρού ή πύκνωσης στον θώρακα οφείλεται στον Leopold Auenbrugger (1722-1809).
Γιός ενός πανδοχέα από το Graz, αξιοποίησε τις παιδικές του αναμνήσεις καθώς ο πατέρας
του χτυπούσε με τα δάχτυλα τα βαρέλια γιά να δει το επίπεδο του κρασιού μέσα σ’αυτά και
επινόησε την επίκρουση. Ο Auenbrugger ήταν ήδη καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της
Βιέννης, όταν τύπωσε την μονογραφία Inventum Novum ex Percussione Thoracis Humani,
το 1781. Ταυτόχρονα, όπως και πολλοί από τους ιατρούς της εποχής του, δεν έμεινε
ανεπηρέαστος από την άνθηση της μουσικής στην Βιέννη. Αν η ιατρική ευδοκιμούσε στην
Βιέννη, η μουσική είχε αδιαμφισβήτητα την πρωτεύουσά της, στην πόλη αυτή. Ερασιτέχνης
μουσικός ο ίδιος, έγραψε το κείμενο της όπερας του Antonio Salieri ”
Καπνοδοχοκαθαριστής” (Rauchfangkehrer) που παίχτηκε με αρκετή επιτυχία την ίδια χρονιά
(1781). Χαρακτηριστικό της μουσικής άνθησης της εποχής αυτής είναι ότι την όπερα αυτή
διαδέχθηκε στο ίδιο θέατρο η πρεμιέρα της “Απαγωγής από το Σεράϊ” του Mozart. ( 1, 2 )
Ο Georg Joseph Beer (1763-1821) στην οφθαλμολογία και ο Lukas Boer (1751-
1835)στον τομέα της Μαιευτικής, εκτός από καθηγητές της Ιατρικής σχολής και
επιτυχημένοι ιατροί, γνώρισαν και την διεθνή αναγνώριση γιά τις περιγραφείσες από αυτούς
μεθόδους. ( 1 )
Πασίγνωστο όνομα στον χώρο της Παθολογικής Ανατομικής υπήρξε ο Carl von
Rokitansky (1804-1878). To ονομά του φέρουν οι κόλποι της χοληδόχου κύστης. Στην
διάρκεια της μακρόχρονης επιστημονικής του σταδιοδρομίας ο Rokitansky πραγματοποίησε
59.786 νεκροτομές ( 1, 3 ) . Η πρώτη από αυτό τον μακρό κατάλογο, σαν βοηθός του
καθηγητή Johann Wagner, έγινε τον Μάρτιο του 1827 και αφορούσε μία από τις μεγαλύτερες
μορφές της ανθρωπότητας. Τον Ludwig van Beethoven. ( 4 ).
Ενας από τους μαθητές του Rokitansky έμελλε να αλλάξει την ιστορία στον τομέα της
πρόληψης των νοσοκομειακών λοιμώξεων. Ο Ignaz Filipp Semmelweis (1818-1865), απο
την Βουδαπέστη πήρε στην Βιέννη την ειδικότητα της Γυναικολογίας. Η απλή, αλλά
οξυδερκέστατη παρατήρηση που έκανε μελετώντας την θνητότητα γυναικών από επιλόχειο
λοίμωξη ήταν η εξής: Στην μία από τις δύο Γυναικολογικές Κλινικές του Πανεπιστημιακού
νοσοκομείου Allgemeines Krankenhaus, η θνητότητα μεταξύ 1841 και 1846 ήταν 9.92%
(1869 θάνατοι σε 20.042 τοκετούς) και υπερτριπλάσια της άλλης Κλινικής. Το
χαρακτηριστικό ήταν ότι η υψηλή θνητότητα υπήρχε στην Πανεπιστημιακή Κλινική του
Καθηγητού Klein, όπου γινόταν η κλινική άσκηση των φοιτητών της ιατρικής. Οι φοιτητές
ερχόμενοι από το διπλανό Ανατομικό Εργαστήριο, μετά το πτώμα περνούσαν στους
θαλάμους χωρίς να έχουν πλύνει τα χέρια τους. Μόλις επεβλήθη το πλύσιμο των χεριών των
φοιτητών η θνητότητα έπεσε κατακόρυφα ( 5 ). Τα υπόλοιπα αποτελούν ιστορία πλέον και
θεμελιώδη κανόνα πρόληψης. Ο ίδιος ο Semmelweis δεν φρόντισε να δημοσιεύσει τις
παρατηρήσεις του και το ότι δεν τις οικειοποιήθηκε κάποιος άλλος οφείλεται κυρίως στο
ήθος, την ευγένεια και την βοήθεια δύο εξεχουσών μορφών της εποχής. Του Παθολόγου
Joseph Skoda (1805-1881), κολοσσού της διαγνωστικής, και του Ferdinand Hebra (1816-
1880), που καθιέρωσε την Δερματολογία σαν αυτοτελή ειδικότητα. ( 1, 6 )
Μεγάλη πρόοδο επίσης αποτέλεσε η εισαγωγή της κοκαϊνης, ως τοπικό αναισθητικό
στην Οφθαλμολογία από τον Carl Koller (1857-1944), κατόπιν συνεργασίας με έναν
συνάδελφό του που έμελλε να γράψει κι αυτός ιστορία σε άλλη ειδικότητα. Τον Sigmund
Freud. ( 6 )
Mία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της Χειρουργικής, ο Theodore Billroth
(1829-1894), γεννημένος στο νησί Rugen της Βαλτικής, ανέλαβε σε ηλικία 38 ετών την
Πανεπιστημια-κή έδρα στην Βιέννη και έζησε και εργάστηκε εκεί όλη του την ζωή. Λάτρης
της μουσικής, ερασιτέχνης πιανίστας και βιολιστής, είχε μακροχρόνια φιλία με τον μεγάλο
μουσουργό Johannes Brahms. Η μοίρα θέλησε να παραμείνουν κοντά και μετά τον θάνατό
τους,καθώς οι τάφοι τους στο Κεντρικό Νεκροταφείο της Βιέννης δεν απέχουν παρά μόνο 40
μέτρα. ( 7 ) Το πολυσύνθετο ταλέντο του Billroth φαίνεται από το ότι δεν έμεινε μόνο στην
ιστορία της Χειρουργικής με την ομώνυμη τεχνική στις επεμβάσεις του στομάχου, αλλά
όντας και πολύ καλός μικροβιολόγος περιέγραψε και αυτός ονόμασε έτσι τους
στρεπτοκόκκους, από τις Ελληνικές λέξεις στρεπτόν (περιδέραιο) και κόκκος, βάσει της
μορφολογίας τους ( 8). Εξ άλλου η Escherichia coli, το κολοβακτηρίδιο, οφείλει το όνομά
του, το 1886, στον Theodore Escherich (1857-1911), παιδίατρο και μικροβιολόγο από το
Μόναχο που έζησε και εργάστηκε στην Βιέννη και ο μηνιγγιτιδόκοκκος στον Anton
Weichselbaum (1842-1920), γηγενή Αυστριακό ( 1, 6 )
Τα μεγάλα ονόματα εξακολούθησαν να καταγράφονται στην ιστορία της μεγάλης αυ-
τής σχολής, όπως ο Ελληνικής καταγωγής von Economo που περιέγραψε την ομώνυμη
εγκεφαλίτιδα, ο Johann von Mikulicz-Radecki (1850-1905), o Zuckerkandl, o Wenckebach, o
Jaeger (1818-1884), o Wagner-Jauregg (1857-1940), ο Clemens von Pirquet (1874-1929) που
εισήγαγε την δοκιμασία της φυματίνης και ο Karl Landsteiner (1868-1943), που ανακάλυψε
τις ομάδες αίματος και που δίκαια θεωρείται ο Πατριάρχης της Αιμοδοσίας.
Ο Sigmund Freud (1856-1939) δεν θα χρειαζόταν παρά μόνο να αναφερθεί σαν
όνομα, καθώς λίγοι επιστήμονες σφράγισαν και άλλαξαν τόσο την ιστορία του κλάδου τους.
Η γέννηση της ψυχανάλυσης και η επινόηση όρων, πολλών εμπνευσμένων από την Ελληνική
τραγωδία, όπως το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και το σύμπλεγμα της Ηλέκτρας, άλλαξε άρδην τα
δεδομένα της Ψυχιατρικής. Ανάμεσα στους ασθενείς που δεχόταν στο σπίτι του, στο 19 της
Berggasse, ήταν πολλές προσωπικότητες των τεχνών, όπως ο Gustav Mahler το 1910. ( 9 )
Ο Mahler άλλωστε όταν είχε προσβληθεί πλέον από ενδοκαρδίτιδα, το 1911,
παραπέμφθηκε τελικά στον διάσημο Καθηγητή της Παθολογίας Chvostek (1864-1944). (10)
Ο Chvostek, ο οποίος επίσης περιέγραψε το ομώνυμο σημείο στην υπασβεστιαιμία, δεν
μπόρεσε βέβαια να βοηθήσει αποτελεσματικά, όπως σε κάθε παρόμοια περίπτωση πριν την
ανακάλυψη των αντιμικροβιακών. Η συνάντηση όμως στον ίδιο τόπο και στις αρχες του
αιώνα μας τριών μορφών, της Ιατρικής και της Τέχνης, δεν ήταν παρά η λογική συνέχεια του
ό, τι συνέβαινε σε ολόκληρο τον προηγούμενο αιώνα, έναν πραγματικά Χρυσό αιώνα της
Ιατρικής, στην Βιέννη.
Βιβλιογραφία
1. Η. Wyklicky. Das Josephinum. Aus den Sammlungen des Instituts fur Gesichte der
Medezin der Universitat Wien. (1986) C.Brandstatter Verl & Edit. Vienna
2. Α. Sakula. Auenbrugger: Opus and Opera. Journal Royal College of Physicians. 1978; 12: 180-188
3. C Singer & E Ashworth-Underwood. A Short History of Medicine (1962) Oxford
University Press, London.
4. SJ London. Beethoven. Case Report of a Titan’s Last Crisis. Archives Internal Medicine.
1964; 113: 442-448.
5. J Antall. The life of Ignaz Fόllφp Semmelweis. In Orvostφrtιneti Kφzlemιnyek (Commu-
nicationes De Historia Artis Medicinae) English version, M.Vida & B.Varga (Editors)
1993; Suppl.18, Budapest.
6. R Gordon. The Amazing History of Medicine. (1993) Sinclair & Stevenson Ltd, London.
7.DF Roses. Brahms and Bilroth. Surgery Gynaecology and Obstetrics 1986; 183: 385-398.
8. G Majno, I Joris. Billroth and Penicillium. Reviews of Infectious Diseases 1979; 1: 880-
884.
9. J L Kuehn . Encounter at Leyden: Gustav Mahler consults Sigmund Freund. Psychoanal
Rev 1965-6; 52: 5-25.
10. D Levy. Gustav Mahler and Emmanuel Libman: Bacterial Endocarditis in 1911. British
Medical Journal 1986; 293: 1628-1631
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Α.ΠΕΠΠΑΣ-ΕΛΕΝΗ Ε.ΛΥΔΑΤΑΚΗ
Διευθυνση για επικοινωνία:
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Α.ΠΕΠΠΑΣ
ΠΑΘΟΛΟΓΟΣ-ΛΟΙΜΩΞΙΟΛΟΓΟΣ
ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Α΄ EΣΥ
ΓΕΝ.ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΝΙΚΑΙΑΣ-ΠΕΙΡΑΙΑ
Ι.Χρυσοστόμου 24
171 22 Ν.Σμύρνη
Τηλ: 2109354316, 2104253174
Fax: 210-4916484
e-mail: stipapas@hellasnet.gr
Δημοσιεύθηκε στο
Περιοδικό Αρκάδων Υγεία 2002
Ιατρικός Σύλλογος Αρκαδίας
