Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας και η Ελληνική Ημέρα της Μαρμότας

Πριν από ακριβώς τέσσερα χρόνια, τον Οκτώβρη του 2008, έγραφα, σε μια από τις πρώτες αναρτήσεις του psi-action, για την αρχή του τέλους της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Τα προβλήματα στη χρηματοδότηση των φορέων Ψυχικής Υγείας (μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα), είχαν ήδη ξεκινήσει, από το 2006, επί υπουργίας Νικήτα Κακλαμάνη. Αλλά πίσω από τα προβλήματα χρηματοδότησης, τα οποία η τότε κυβέρνηση παρουσίαζε ως παροδικά, κρυβόταν μια νέα αντίληψη για την Υγεία και την Πρόνοια, η οποία επικράτησε και υιοθετήθηκε από τις επόμενες κυβερνήσεις. Μάλιστα, καθόλου τυχαία, την ίδια περίοδο εξαφανίστηκε η λέξη “Πρόνοια” από τον τίτλο του υπουργείου Υγείας και αντικαταστάθηκε από την “Κοινωνική Αλληλεγγύη”. Πρόνοια, σύμφωνα με το λεξικό, είναι “η δημόσια, οργανωμένη δραστηριότητα για την υποστήριξη των οικονομικά ασθενέστερων πολιτών και γενικότερα όσων έχουν ανάγκη κοινωνικής μέριμνας και προστασίας” και αλληλεγγύη το “ηθικό καθήκον της αλληλοβοήθειας”. Όσοι δεν άνοιξαν τότε το λεξικό δεν άργησαν να καταλάβουν τι σήμαινε το “ηθικό καθήκον” των κυβερνήσεων που ακολούθησαν.

Πριν προχωρήσω, ανοίγω μια παρένθεση για να υπενθυμίσω ότι το σύστημα Ψυχικής Υγείας ήταν πάντα προβληματικό και η ψυχιατρική μεταρρύθμιση σερνόταν (και ακόμα σέρνεται) στα ίδια μονοπάτια από τα ίδια πρόσωπα εδώ και 25 χρόνια. Αν συμφωνούμε ότι η “μεταρρύθμιση”, ή τουλάχιστον αυτό που (υποτίθεται ότι) σήμαινε “μεταρρύθμιση” στα πρώτα της βήματα, εμπεριέχει την αμφισβήτηση της κατεστημένης ψυχιατρικής, είναι τουλάχιστον άξιο προβληματισμού το γεγονός ότι δεν μπόρεσε όλα αυτά τα χρόνια να εμπεριέξει την αμφισβήτηση της “κατεστημένης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης”. Αυτή, δηλαδή, την “ψυχιατρική μεταρρύθμιση” που θεμελίωσε το ΠΑΣΟΚ (με ένα μικρό διάλειμμα κατά την περίοδο κυβέρνησης Μητσοτάκη), μετατρέποντας μια  μοναδική ευκαιρία για μεταρρύθμιση του συστήματος Ψυχικής Υγείας σε μια σειρά από αποσπασματικές ή προσωρινές λύσεις, τις οποίες ανέθετε στους “δικούς του ανθρώπους”. Η οικειοποίηση της μεταρρύθμισης από το ΠΑΣΟΚ (στελέχη του ακόμα την παρουσιάζουν ως δική τους πρωτοβουλία, περιμένοντας ίσως να έχουμε ξεχάσει ότι η Ε.Ε. υποχρέωσε την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις μετά το “σκάνδαλο της Λέρου”) και κατ’ επέκταση από τους “δικούς του ανθρώπους” είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του κατακερματισμένου -εφόσον έτσι μοιράστηκε- συστήματος Ψυχικής Υγείας, που “απολαμβάνουμε” μέχρι και σήμερα. Κλείνει η παρένθεση.

Μετά τον Κακλαμάνη, το (εύκολο πλέον) έργο της πλήρους απορρύθμισης του συστήματος Ψυχικής Υγείας ανέλαβε ο Δημήτρης Αβραμόπουλος (μαζί με την ανεκδιήγητη παρέα του), ο οποίος απέδειξε ότι δεν χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια να γκρεμίσεις κάτι που χτίστηκε σε σαθρό έδαφος (απλά το αφήνεις να κατεδαφιστεί μόνο του). Το μόνο που χρειάστηκε ήταν να αξιοποιήσει το ταλέντο του στα επικοινωνιακά κόλπα και τις προσβάσεις του στα ΜΜΕ για να κερδίσει χρόνο και να καλύψει το θόρυβο από τις διαμαρτυρίες. Επειδή όμως ο Αβραμόπουλος (ξ)έμεινε αρκετά χρόνια στο υπουργείο Υγείας και κάποια στιγμή εξαντλήθηκε και η επικοινωνιακή ευρηματικότητά του και η υπομονή μας (η σειρά είναι τυχαία, δεν θυμάμαι πιο εξαντλήθηκε πρώτο), κάποιος/α από το επιτελείο του βρήκε τη λύση. Τη λύση την έλεγαν: “το υπουργείο πληρώνει κανονικά αλλά κάποιοι φορείς κλέβουν τα χρήματα”. Στο εξής, για λόγους συντομίας και μοναδικότητας, θα την ονομάζουμε: “λύση”.Η “λύση”, λοιπόν, ήταν απλή, εύκολη, εντυπωσιακή και πήγαινε με όλες (τις ερωτήσεις) και όλους (τους υπουργούς που διαδέχτηκαν τον Αβραμόπουλο). Τη λάτρεψαν τα ΜΜΕ, οι γενικοί γραμματείς του υπουργείου, οι Νεοδημοκράτες και οι Πασόκοι, οι οποίοι είχαν μοιράσει τις δομές στους “δικούς τους ανθρώπους” (και το γενικό και αόριστο “κάποιοι” τους έβγαζε από τη δύσκολη θέση να τους κατονομάσουν). Αρχικά, η “λύση” έδωσε ελπίδες και σε μια μερίδα (απελπισμένων) εργαζόμενων, οι οποίοι πίστεψαν ότι μπορεί να γίνουν έλεγχοι και να ξεκαθαρίσει το τοπίο. Χρειάζεται να πούμε ότι ούτε οι “κάποιοι” φορείς βρέθηκαν, ούτε οι έλεγχοι έγιναν; Μάλλον όχι, γιατί διαφορετικά δεν θα ασχολούμασταν τόσα χρόνια με τους “κάποιους” κλέφτες. Οπότε πάμε παρακάτω.

Στη συνέχεια, όσο η “λύση” περιφερόταν στα κανάλια και στις εφημερίδες, ο Δημήτρης Αβραμόπουλος ασχολήθηκε με πιο σοβαρές business και, τριάμισι χρόνια αργότερα, έφυγε από το υπουργείο, αφήνοντας για πολλοστή φορά  τους εργαζόμενους απλήρωτους και τις δομές να υπολειτουργούν. Φεύγοντας δήλωσε: “…κόψαμε μέσα σε αυτό το χώρο τη ρεμούλα και την απάτη …τους κλείσαμε τις πόρτες, εξυγιάναμε τον τομέα και όλοι πληρώνονται κανονικά …επί ημερών μου εμπεδώθηκε η διαφάνεια”. Συγκινημένοι τον αποχαιρετίσαμε πιστεύοντας ότι δεν θα τον ξαναδούμε, αλλά η Ελλάδα, που ποτέ δεν πεθαίνει, έκανε το θαύμα της και τον ξαναείδαμε.

Εκείνη η περίοδος πιστεύω ότι αποτέλεσε ένα κομβικό σημείο σε αυτή την ιστορία, γιατί από τότε οι εργαζόμενοι άρχισαν να ασχολούνται περισσότερο με το αν θα πληρωθεί το ενοίκιο (της δομής και του σπιτιού τους) ή αν θα έχουν ρεύμα και νερό (στη δομή και στο σπίτι τους) ή αν θα υπάρχουν τρόφιμα (για τη δομή και το σπίτι τους), παρά με το αντικείμενο της εργασίας τους. Ίσως (οι ψ …something) να μου πείτε ότι ξεχνάω τη (θεραπευτική) απόσταση μεταξύ “δομής” και “σπιτιού του εργαζομένου”. Καθόλου δεν την ξεχνάω, αντιθέτως με απασχολεί ιδιαίτερα, όπως με απασχολεί όταν ακούω εργαζόμενους να λένε “κόψαμε και εμείς τον καφέ, ας τον κόψουν και αυτοί (οι ασθενείς)”. Όμως, όταν τα προβλήματα επιβίωσης γίνονται τόσο κοινά, φαίνεται ότι η “απόσταση” περνάει στη σφαίρα της (ψυχαναλυτικής) φαντασίας.

Μέσα στις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που επικρατούν σήμερα, ίσως θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε το “εμείς” και το “αυτοί”. Εμείς προασπίζουμε τα δικαιώματα και μεριμνούμε για τις ανάγκες των ανθρώπων που υποστηρίζουμε, αλλά, παράλληλα, όλων μαζί τα δικαιώματα καταπατούνται και όλοι μαζί κινδυνεύουμε να μείνουμε άνεργοι, άστεγοι, νηστικοί.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησής της, η Νέα Δημοκρατία δέχτηκε έντονη κριτική από το ΠΑΣΟΚ για την εγκατάλειψη της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Το (αντιπολιτευτικό) ενδιαφέρον των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ, αλλά και του ίδιου του Γ. Παπανδρέου, ήταν τόσο έντονο που πολλοί υποστήριζαν ότι (έστω “για τα μάτια του κόσμου”) κάτι θα κάνουν. Σύντομα όμως διαψεύστηκαν γιατί η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, ως υπουργός Υγείας, και η Φώφη Γεννηματά, ως αρμόδια για την Ψυχική Υγεία, πέρασαν χωρίς να αγγίξουν τίποτα. Η Γεννηματά προσέλαβε ως βοηθό τη “λύση” (είπαμε παραπάνω ποια είναι αυτή) και δήλωνε (για τις μόνιμα υποχρηματοδοτούμενες δομές και για τους μόνιμα απλήρωτους εργαζόμενους) ότι έχουν πληρωθεί όλα (!), μέχρι να φύγει διακριτικά για άλλο υπουργείο.

Στη συνέχεια, είχαμε την τύχη να ζήσουμε το φαινόμενο Ανδρέας Λοβέρδος. Αυτά όμως είναι πρόσφατα και τα θυμάστε. Μπροστά στα τεράστια επιτεύγματα του εκλεκτού υπαλλήλου της τρόικας, όπως η διάλυση του ασφαλιστικού συστήματος και η ισοπέδωση του δημόσιου συστήματος Υγείας, να προσθέσουμε ότι έδωσε τη χαριστική βολή στις δομές Ψυχικής Υγείας και εγκαινίασε την επιστροφή των πρώτων ασθενών στα ιδρύματα; Αν ο δημοσιοσχεσίτης Αβραμόπουλος άφησε τις δομές ετοιμοθάνατες, ο αδίστακτος Λοβέρδος τις εκτέλεσε, αφήνοντας τα έξοδα της κηδείας στον επόμενο…

Να περάσει ο υπάλληλος της τρόικας, Ανδρέας Λοβέρδος, συγγνώμη Λυκουρέντζος. Ανδρέας Λυκουρέντζος είναι ο νέος υπουργός Υγείας. Υφυπουργός η Φωτεινή Σκοπούλη που παραπονέθηκε ότι δεν έχει αντικείμενο εργασίαςκαι της έδωσαν την Ψυχική Υγεία που ήταν στα αζήτητα (και στα μελλοθάνατα).Η ιστορία επαναλαμβάνεται

Ο  Λυκουρέντζος, λοιπόν, μόλις ανακάλυψε τη “λύση” (είπαμε, την πρώην του Αβραμόπουλου) ξετρελάθηκε. Τέτοια σιγουριά του πρόσφερε που δεν μίλησε γενικά και αόριστα για “κάποιους” φορείς που κλέβουν, αλλά τους απείλησε όλους ότι θα στείλει το ΣΔΟΕ. Επίσης, δήλωσε στους εκπροσώπους των φορέων: “Εάν δεν μπορείτε να τα βγάλετε πέρα (εννοεί να τα βγάλετε πέρα χωρίς ευρώ), παραδώστε μας τις δομές και θα δούμε τι θα κάνουμε”.

Και λίγες ημέρες αργότερα έλαβε την εξώδικη διαμαρτυρία 37 φορέων Ψυχικής Υγείας (μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα), με την οποία προειδοποιούν την πολιτική ηγεσία του υπουργείου ότι αν δεν προχωρήσει στις απαιτούμενες ενέργειες ώστε να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα των δομών, μέχρι τις 10 Οκτώβρη, οι φορείς θα τις παραδώσουν στο υπουργείο.

Όλοι δείχνουν αποφασισμένοι. Θα οδηγήσει αυτό σε μια κάποια λύση, τέλος πάντων; Μάλλον όχι, λέω εγώ.

Τι θα μπορούσε να κάνει ο Λυκουρέντζος με τους (χιλιάδες) ανθρώπους με ψυχιατρικά προβλήματα που ζουν εδώ και χρόνια σε κοινοτικές δομές; Ακόμα και να ξεχάσει ότι είναι άνθρωποι και να τους ξεριζώσει από τις γειτονιές τους, στις οποίες εντάχθηκαν μετά από πολυετείς προσπάθειες, που ακριβώς θα τους πάει; Θα τους στοιβάξει στα ψυχιατρεία, τα οποία επίσης υπολειτουργούν λόγω περικοπών και υποστελέχωσης; Θα ανοίξει κάποιο/α από τα ψυχιατρεία που έχουν πλέον κλείσει, δημιουργώντας μια νέα “Λέρο”;  Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, με τι προσωπικό θα λειτουργήσει το νέο-παλιό ίδρυμα; Νομίζω ότι ακόμα και αυτές οι ακραίες λύσεις έχουν οικονομικό (και πολιτικό) κόστος.

Να μη ρωτήσω τι θα κάνει ο Λυκουρέντζος με τις χιλιάδες πολιτών που δέχονται τις υπηρεσίες των Κέντρων Ημέρας ή των κινητών μονάδων Ψυχικής Υγείας (σε νομούς που δεν υπάρχουν άλλες ψυχιατρικές υπηρεσίες). Εκεί τα πράγματα είναι πιο “εύκολα”: Θα επιστρέψουμε καμιά 20αρια χρόνια πίσω στην παροχή ψυχιατρικών υπηρεσιών, σε μια περίοδο με αύξηση των εισαγωγών στα ψυχιατρικά νοσοκομεία, αύξηση των αυτοκτονιών, αύξηση των αστέγων με ψυχιατρικά προβλήματα, μείωση των εισοδημάτων των ιδίων και των οικογενειών τους.

Και απομένουν οι (χιλιάδες, επίσης) εργαζόμενοι στους οποίους οφείλονται δεδουλευμένα πολλών μηνών, οι οποίοι, για να επιβιώσουν, έχουν εδώ και πέντε χρόνια ενεργοποιήσει το μηχανισμό που λέγεται “αυτοφαγία”, τον οποίο περιγράφει σε συνέντευξη τύπου η υφυπουργός Υγείας κ. Φωτεινή Ν. Σκοπούλη.

Τι θα γίνει με τους εργαζόμενους; Θα απολυθούν; Αν ναι, ποιος θα καταβάλει τους οφειλόμενους μισθούς και τις αποζημιώσεις; Αυτό το ερώτημα-μπαλάκι ο Λυκουρέντζος θα το πετάξει στα χέρια των φορέων, οι οποίοι δεν θα έχουν χρήματα (και πως να έχουν με κομμένη τη μισή χρηματοδότηση, εντελώς αυθαίρετα, χωρίς να έχει προηγηθεί καμιά εκτίμηση του κόστους, καμία καταγραφή και αξιολόγηση των αναγκών και κανένας ουσιαστικός έλεγχος στις δομές;). Τη συνέχεια μπορούμε να τη φανταστούμε: Οι άνεργοι της Ψυχικής Υγείας θα διεκδικούν τα χρήματά τους για τα επόμενα (πολλά) χρόνια και είναι άγνωστο αν θα τα πάρουν ποτέ.

Χρησιμοποιώντας τη λογική δεν μπορώ να φανταστώ ποια θα είναι η λύση του Λυκουρέντζου, γι’ αυτό θα προσπαθήσω χρησιμοποιώντας την παρα-λογική: Αν λίγοι φορείς δέχονταν, με τα μισά χρήματα, να αναλάβουν την ευθύνη όλων των δομών που θα παραδοθούν; Αναπόφευκτα βέβαια θα δέχονταν να υποβαθμίσουν (κι άλλο) τη λειτουργία τους. Πόσο; Τόσο που να μη διαφέρουν από τα άσυλα, από τα οποία πήραν κάποτε τους ασθενείς; Εάν, για παράδειγμα, σε κάθε οικοτροφείο στοιβάζονταν 30-40-50 άτομα και εργαζόταν, σε κάθε βάρδια, ένας (το πολύ δύο) εργαζόμενοι-φύλακες για να ταΐσουν-πλύνουν-χαπακώσουν (υπενθυμίζω ότι στα σενάρια αυτά έχουμε ξεχάσει ότι μιλάμε για ανθρώπους, συνεπώς θεωρούμε ότι δεν έχουν ανθρώπινες ανάγκες) τους φιλοξενούμενους-νεο-έγκλειστους; Αυτή θα ήταν μια “βιώσιμη λύση” για το υπουργείο; Μήπως θα μπορούσαν να “βοηθήσουν” στην ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης οι ιδιωτικές κλινικές, εισπράττοντας τα ανάλογα νοσήλια για τους ασφαλισμένους (για τους άπορους …έχει ο θεός), με το να δεχτούν και αυτές μερικές εκατοντάδες μόνιμους τρόφιμους;Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο και δεν πιστεύω ότι ο Λυκουρέντζος έχει κάποια άλλη μαγική λύση. Και επειδή κανένας δεν θέλει να χρεωθεί την απόφαση της επιστροφής από την κοινότητα στο ίδρυμα, νομίζω ότι για ακόμη μια φορά δεν θα δοθεί καμία λύση…

Καμία άλλη λύση εννοώ, γιατί ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχει και η γνωστή “λύση”, που λέγαμε παραπάνω. Μπορεί κάλλιστα η πολιτική ηγεσία να βάλει την μιντιο-μηχανή να παράγει δημοσιεύματα τύπου: “κάποιοι φορείς κλέβουν τα χρήματα” και “φταίνε οι προηγούμενοι”, ώστε να κερδίσουν χρόνο (“χρόνια” πήγα να γράψω) μέχρι να ελέγξουν τις δομές, να τις αξιολογήσουν,  να τις νοικοκυρέψουν, να στείλουν το ΣΔΟΕ κλπ.

Θα μου πείτε (όσοι μπήκατε για πρώτη φορά στο blog, γιατί οι υπόλοιποι δεν θα μου το πείτε): “Έχεις πρόβλημα με τους ελέγχους και τις αξιολογήσεις”; Όχι, έχω πρόβλημα όταν υποτιμούν τη νοημοσύνη μας. Ο χρόνος που θα κερδίσουν οι Λυκουρέντζος και Σκοπούλη σημαίνει περαιτέρω υποβάθμιση των υπηρεσιών, εφόσον συνεχώς μειώνονται οι θεραπευτικές / αποκαταστασιακές δραστηριότητες, λόγω έλλειψης χρημάτων, και φυσικά επιπλέον μήνες απλήρωτης εργασίας για τους εργαζόμενους. Για να πάρουν μια ιδέα όσοι δεν γνωρίζουν, μιλάμε για έλεγχο σε 60κάτι φορείς που λειτουργούν εκατοντάδες δομές σε όλη τη χώρα και το πιο πιθανό είναι να έχουν πεθάνει από την πείνα και οι ασθενείς και οι (επί μήνες απλήρωτοι) εργαζόμενοι, μέχρι να γίνουν (αν ποτέ γίνουν) οι έλεγχοι. Με λίγα λόγια, οι μόνοι που δεν θα “την πληρώσουν” είναι αυτοί που κλέβουν (όποιοι και αν είναι και όσοι και αν είναι).

Δυστυχώς, μετά από πέντε χρόνια με οφειλόμενους μισθούς τριών έως οκτώ μηνών, το υπουργείο και οι φορείς έχουν ως δεδομένο ότι οι εργαζόμενοι αντέχουν να εργάζονται απλήρωτοι. Με λίγες διαμαρτυρίες (και πολλές συνέπειες στους χώρους εργασίας τους, και άλλες τόσες στην προσωπική τους ζωή) οι εργαζόμενοι επιλέγουν την απλήρωτη εργασία από την ανεργία. Αυτό φαίνεται ότι είναι το δυνατό τους σημείο σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη λύση (θα έπρεπε να αναγράφονται στο βιογραφικό οι δεξιότητες επιβίωσης) και γι’ αυτό στήνεται στις πλάτες τους το γνωστό παιγνίδι: “κάποιος κλέβει-περίμενε μέχρι να τον βρω-τώρα φεύγω, θα έρθει ο επόμενος-κοκ”.

Το να εξασφαλιστούν η επιβίωση και οι αναγκαίες δραστηριότητες των φιλοξενούμενων, καθώς και η μισθοδοσία των εργαζομένων, μέχρι να γίνει ο έλεγχος και μετά -που θα ξέρουν πόσα έπρεπε να ξοδέψει ο φορέας και πόσα ξόδεψε- να ζητήσουν πίσω από τον όποιον “κλέφτη” αυτά που έκλεψε, μάλλον είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας και κανένας δεν το έχει σκεφτεί. Και γιατί να το σκεφτεί; Κανένας υπουργός δεν σκέφτεται το μέλλον, γιατί κανένας δεν έχει μέλλον (στο υπουργείο εννοώ, γιατί, κατά τα άλλα, μια χαρά τους βλέπω).

Breaking News (αντί επιλόγου)  Κάπου εδώ σκόπευα να κλείσω την ανάρτηση-αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, με την παρουσίαση της Ελληνικής Ημέρας της Μαρμότας, όταν ξαφνικά, χθες το βράδυ, τι βλέπω;